Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm Người lái đò sông Đà
Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm đóng vai trò quan trọng trong việc soạn bài Người lái đò sông Đà. Điều này sẽ giúp bạn hiểu được bối cảnh, tình tiết và ý nghĩa của câu chuyện, từ đó đào sâu vào phân tích và đánh giá một cách toàn diện hơn.
Tác giả
Nguyễn Tuân là một tác giả có vốn sống phong phú, vốn kiến thức uyên thâm. Ông đã dành cả cuộc đời để đi tìm, sáng tạo và ôm ấp cái đẹp. Nguyễn Tuân cũng đã để lại nhiều tác phẩm giá trị, phản ánh sâu sắc cuộc sống và con người Việt Nam.
Tiểu sử tác giả
Nguyễn Tuân (1910 - 1987) là một trong những nhà văn vĩ đại của văn học Việt Nam, nổi bật với phong cách nghệ thuật độc đáo và ngôn từ mang tính bác học. Sinh ra tại làng Nhân Mục, Hà Nội, ông sớm thể hiện niềm đam mê văn chương. Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, các tác phẩm của Nguyễn Tuân không chỉ mang giá trị nghệ thuật cao mà còn chứa đựng những suy ngẫm sâu sắc về văn hóa, lịch sử và con người Việt Nam. Tùy vào độ chi tiết của soạn bài Người lái đò sông Đà, bạn có thể cân nhắc việc đưa thông tin về tiểu sử tác giả.
Phong cách sáng tác
Nguyễn Tuân rất giàu lòng hoài cổ, luôn lưu luyến và mong muốn gìn giữ những giá trị cổ xưa giữa dòng chảy xã hội đương thời. Trước Cách mạng tháng Tám, ông thể hiện phong cách nghệ thuật rất riêng, thâu tóm trong một chữ "ngông". Các tác phẩm của Nguyễn Tuân xoay quanh ba chủ đề chính: "Chủ nghĩa xê dịch", "Vang bóng một thời" và "Đời sống trụy lạc". Mỗi chủ đề là một góc nhìn sắc bén về cuộc sống và con người, phản ánh sâu sắc những trăn trở và suy ngẫm.
Sau cách mạng tháng Tám, phong cách sáng tác của Nguyễn Tuân đã trải qua một bước chuyển biến đầy tích cực. Không còn đối lập giữa quá khứ và hiện tại, tác phẩm của ông thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa hai thời đại. Văn của Nguyễn Tuân luôn phản ánh nét hoài cổ của quá khứ một cách tinh tế, đồng thời vẫn mang trong mình hơi thở trẻ trung, phóng khoáng và hiện đại của thời đại mới.
Thành tựu văn học
Nguyễn Tuân đã đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của văn học nước nhà. Dưới đây là một số thành tựu văn học đáng chú ý của ông:
- Tập truyện Vang Bóng Một Thời (1940): Được xem là tác phẩm kinh điển trong văn học Việt Nam, hướng đến sự toàn thiện toàn mỹ, những thứ nghệ thuật cổ thanh cao của một nền văn minh xưa cũ.
- Chữ người tử tù (1939): Một bài ca hùng tráng, vĩnh cửu về cái thiện, tài năng và nhân cách cao quý của con người.
- Các tiểu thuyết và truyện ngắn khác: Ngoài những tác phẩm nổi tiếng trên, Nguyễn Tuân còn viết nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn khác như "Một chuyến đi", "Ngọn đèn dầu lạc", “Thiếu quê hương",...
Tác phẩm
Tìm hiểu tác phẩm là cơ sở quan trọng cho việc soạn bài Người lái đò sông Đà nhanh chóng, chính xác. Người lái đò sông Đà là một tác phẩm đặc sắc, in dấu hình ảnh người lao động thầm lặng và hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc vừa bí ẩn, mênh mông nhưng vẫn trữ tình, nên thơ.
Xuất xứ
Người lái đò sông Đà trích từ tập tùy bút "Sông Đà" của Nguyễn Tuân, xuất bản năm 1960. Đây là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông sau Cách mạng Tháng Tám, tập trung ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên và con người vùng Tây Bắc Việt Nam.
Hoàn cảnh sáng tác
Người lái đò sông Đà được viết dựa trên chuyến đi thực tế Tây Bắc vào năm 1958 của tác giả, vừa là trải nghiệm thực tế của Nguyễn Tuân, cũng vừa là sự thể hiện của tư tưởng, khao khát tìm kiếm cái đẹp từ những điều bình dị.
Bố cục
Bố cục văn bản được chia thành ba phần như sau:
- Phần 1 (từ đầu đến "gậy đánh phèn"): Miêu tả sự dữ dội, hung bạo của sông Đà.
- Phần 2 (tiếp đến "dòng nước sông Đà"): Khắc họa cuộc sống con người trên sông Đà và hình tượng người lái đò.
- Phần 3 (phần còn lại): Tôn vinh vẻ hiền hòa, trữ tình của sông Đà.
Tóm tắt nội dung
Trước khi soạn bài Người lái đò sông Đà, học sinh cần tóm tắt nội dung bài để nắm bắt được các ý chính cũng như cấu trúc tổng thể của tác phẩm. Điều này không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn nâng cao khả năng phân tích và hiểu sâu hơn về những yếu tố cốt lõi, từ đó chuẩn bị tốt nhất cho việc thảo luận và viết bài phân tích chi tiết.
Tình huống truyện
Tình huống truyện xoay quanh cuộc “chiến đấu” giữa người lái đò và dòng sông Đà hùng vĩ, dữ dội qua ba lần vượt thác, mỗi lần lại là một thử thách cam go đầy nguy hiểm.
- Lần vượt thác đầu tiên: Người lái đò đối mặt với những ghềnh thác hiểm trở và đá ngầm nguy hiểm.
- Lần vượt thác thứ hai: Dòng sông Đà trở nên hung bạo hơn, buộc người lái đò phải sử dụng toàn bộ kỹ năng và kinh nghiệm của mình để điều khiển con thuyền.
- Lần vượt thác thứ ba: Đây là thử thách lớn nhất, khi dòng sông Đà trở thành một kẻ thù nguy hiểm với những đợt sóng lớn và ghềnh thác liên tiếp.
Diễn biến
Diễn biến của Người lái đò sông Đà có thể được tóm tắt qua ba phần chính, mỗi phần thể hiện một giai đoạn quan trọng trong cuộc đối đầu giữa người lái đò và dòng Đà Giang.
- Sự dữ dội, hung bạo của sông Đà:
Mở đầu tác phẩm, Nguyễn Tuân miêu tả sông Đà như một con thủy quái đầy sức mạnh và hung bạo. Những ghềnh thác hiểm trở, dòng nước cuồn cuộn và những tảng đá nhô lên như cái bẫy chết người, khắc họa hình ảnh một con sông đầy thử thách.
- Cuộc sống con người trên sông Đà và hình tượng người lái đò:
Người lái đò được miêu tả là một người đàn ông mạnh mẽ, gan dạ và giàu kinh nghiệm. Nguyễn Tuân ca ngợi lòng dũng cảm, sự kiên trì và tài năng của con người trong cuộc chiến đấu với thiên nhiên.
- Vẻ hiền hòa, trữ tình của sông Đà:
Sau những thử thách cam go, tác phẩm chuyển sang miêu tả vẻ đẹp đầy chất thơ của sông Đà. Nhà văn bày tỏ lòng yêu mến vẻ đẹp của dòng sông và sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên trong cuộc sống.
Kết thúc
Kết thúc tác phẩm là một đoạn văn đầy ấn tượng, thể hiện sự cân bằng giữa vẻ đẹp hung bạo và trữ tình của sông Đà, đồng thời tôn vinh hình ảnh người lái đò.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
Trong quá trình soạn bài Người lái đò sông Đà, Nguyễn Tuân đã sử dụng nghệ thuật biểu đạt vô cùng tinh tế. Cụ thể:
Giá trị nội dung
Người lái đò sông Đà là một tác phẩm văn xuôi đẹp, tráng lệ, sinh ra từ tình yêu sâu đậm với quê hương của tâm hồn đầy si mê và chân thành. Tác phẩm thể hiện sự tài hoa và uyên bác của Nguyễn Tuân khi tái hiện một cách tinh tế và sinh động vẻ đẹp hùng vĩ của sông Đà cũng như những phẩm chất, kỳ tích lao động của người lái đò. Nắm được điều này, bạn sẽ có hướng triển khai soạn bài Người lái đò sông Đà đúng định hướng.
Giá trị nghệ thuật
Ngoài giá trị nội dung, học sinh cũng sẽ biết và cảm thụ được những giá trị nghệ thuật khi soạn bài Người lái đò sông Đà. Theo đó, tác phẩm được đánh giá cao nhờ vào thể loại tùy bút pha bút kí, kết cấu linh hoạt và khả năng vận dụng đa dạng tri thức văn hóa - nghệ thuật. Nhân vật trong truyện được tạo hình giản dị nhưng không kém phần sâu sắc.
Bút pháp kết hợp hài hòa giữa hiện thực và lãng mạn góp phần tạo nên một không gian văn học độc đáo và đầy màu sắc. Sự sáng tạo trong ngôn từ đan xen các biện pháp tu từ giúp tác phẩm trở nên độc đáo và cuốn hút hơn.
Hướng dẫn soạn bài
Như đã đề cập ở trên, soạn bài Người lái đò sông Đà sẽ giúp ích rất nhiều cho học sinh cho quá trình đọc hiểu đoạn trích này. Bạn có thể thực hành theo sách giáo khoa hoặc trong các phần luyện tập bổ sung:
Soạn bài Người lái đò sông Đà trong sách giáo khoa
Dưới đây là lời giải chi tiết nhất cho soạn bài Người lái đò sông Đà theo sách giáo khoa, giúp bạn có cơ sở đối chiếu và bổ sung ý khi nghe bài giảng từ giáo viên:
Câu 1: Chứng minh rằng Nguyễn Tuân đã quan sát công phu và tìm hiểu kĩ càng khi viết về sông Đà và người lái đò sông Đà.
- Sông Đà là một tập bút ký độc đáo, trong đó "Người lái đò Sông Đà" lấy cảm hứng từ chuyến đi thực tế miền Tây Bắc của tác giả Nguyễn Tuân.
- Tác phẩm phản ánh chân thực, sinh động với chất liệu thực tế, cách miêu tả cụ thể, chi tiết từ nhiều góc độ khác nhau.
=> Nhà văn đã thể hiện sự công phu và tìm hiểu kỹ lưỡng khi viết về sông Đà và người lái đò Sông Đà.
Câu 2: Trong thiên tùy bút, tác giả đã dùng biện pháp nghệ thuật nào để khắc họa được một cách ấn tượng hình ảnh sông Đà hung bạo.
- Kết hợp độc đáo giữa so sánh và nhân hóa: “Nhìn từ xa, những dòng nước xoáy của dòng sông giống như lúm đồng tiền trên má cô gái”, “Nước ở đây thở và kêu như cửa cống cái bị sặc”,...
- Cấu trúc trùng điệp: “Dài hàng cây số, nước xô đá, đá xô gió”.
- Phép ẩn dụ: “Mặt sông chỗ ấy chỉ đúng lúc ngọ mới có mặt trời”, “có vách đá thành chẹt lòng sông Đà như một cái yết hầu” => Ẩn dụ cho hình ảnh vách đá dựng đứng, cao vun vút, bí ẩn và nhiều nguy hiểm, mang đến cảm giác lạnh lẽo, tăm tối.
Câu 3: Cách viết của nhà văn đã thay đổi thế nào khi chuyển sang biểu hiện sông Đà như một dòng chảy trữ tình.
Khi chuyển sang khắc họa sông Đà như dòng chảy trữ tình, cách hành văn của tác giả uyển chuyển và mềm mại hơn, phân tích dưới góc nhìn từ trên cao xuống thấp, từ xa đến gần:
- Sông Đà được liên tưởng “tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo”.
- Màu sắc của nước sông “mùa xuân nước suối xanh màu ngọc bích, mùa thu nước sông đỏ au như da mặt người ta bị rượu làm bầm”.
- Bờ bãi sông Đà trải dài mênh mông “bờ sông Đà, bãi sông Đà, chuồn chuồn bươm bướm”.
Câu 4: Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà trong cuộc chiến đấu với con sông hung dữ. Từ đó, hãy cắt nghĩa vì sao, trong con mắt Nguyễn Tuân, thiên nhiên Tây Bắc quý như vàng, những con người Tây Bắc mới thật xứng đáng là vàng mười của đất nước ta.
Người lái đò bước vào cuộc vượt thác như một vị chỉ huy bước vào trận đánh. Chỉ khi đặt nhân vật vào môi trường chiến trận mới có thể bộc lộ hết phẩm chất của ông:
- Trùng vây thứ nhất: Ông cố nén vết thương, kẹp chặt cuống lái, tiếng chỉ huy vẫn ngắn gọn tỉnh táo.
- Trùng vây thứ hai: Ông đò thay đổi chiến thuật, cưỡi lên thác sông Đà, “lái miết một đường chéo về phía cửa đá ấy”, “ông đò vẫn nhớ mặt bọn này, đứa thì ông tránh mà rảo bơi chèo lên, đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến”.
- Trùng vây thứ ba: Ông lái đò như một chỉ huy kinh nghiệm khi phóng thẳng thuyền, xuyên qua cửa giữa núi đá như mũi tên lướt nhanh qua dòng nước. Kỹ năng lái đò vượt thác đã trở thành nghệ thuật, được gọi là "một tay lái ra hoa".
=> Người lái đò chính là “chất vàng mười đã qua thử lửa” của vùng cao Tây Bắc.
Câu 5: Chọn phân tích một số câu văn thể hiện rõ nhất nét tài hoa về bút pháp trong cách sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Tuân.
Trong tùy bút Người lái đò sông Đà, Nguyễn Tuân đã thể hiện rõ nét tài hoa về bút pháp trong cách sử dụng ngôn ngữ qua những câu văn miêu tả sự hung bạo và trữ tình của con sông Đà. Một số câu văn nổi bật:
a) Sự dữ dội của sông Đà
“Cả khúc sông hệt như một bản trường ca của rừng già, nước xiết đá ngầm, những thác nước, vách đá chênh vênh. Mặt sông chỉ lúc nào cũng nhao nhao cái tiếng nước gầm réo ầm ầm như sấm dậy”.
- Biện pháp so sánh: So sánh khúc sông như một bản trường ca của rừng già, tạo ra hình ảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang dã và đầy sức mạnh.
- Ngôn từ giàu hình ảnh: Sử dụng các từ ngữ như "xiết", "ngầm", "thác", "vách", "chênh vênh" để khắc họa chi tiết hiểm nguy và dữ dội của sông Đà.
- Âm thanh sống động: "Nhao nhao", "gầm réo ầm ầm như sấm dậy", tạo ra cảm giác sợ hãi, kính trọng trước sức mạnh của thiên nhiên.
b) Sự trữ tình của sông Đà
“Con sông Đà tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban, hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân”.
- Biện pháp nhân hóa và so sánh: So sánh con sông Đà với áng tóc trữ tình, làm cho sông Đà trở nên mềm mại, dịu dàng như một người con gái. Hình ảnh này gợi lên vẻ đẹp thơ mộng của thiên nhiên.
- Ngôn từ lãng mạn: Sử dụng từ ngữ giàu cảm xúc như "tuôn dài", "ẩn hiện", "bung nở", "cuồn cuộn", tạo nên một bức tranh lãng mạn và đầy màu sắc.
Soạn bài Người lái đò sông Đà phần luyện tập
Bạn có thể tham khảo cách triển khai soạn bài Người lái đò sông Đà dưới đây để phân tích về đoạn trích một cách khoa học và sâu sắc:
Nguyễn Tuân đã vẽ nên một bức tranh sông Đà đầy thơ và họa qua những câu văn giàu nhạc điệu, kết hợp với các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa, miêu tả tính dữ dội và hung bạo của con sông Đà qua đoạn văn:
“Cả khúc sông hệt như một bản trường ca của rừng già, nước xiết đá ngầm, những thác nước, vách đá chênh vênh. Mặt sông chỉ lúc nào cũng nhao nhao cái tiếng nước gầm réo ầm ầm như sấm dậy.”
Trong đoạn văn này, Nguyễn Tuân sử dụng ngôn từ đầy sức gợi và hình ảnh mạnh mẽ để khắc họa nét hung bạo của sông Đà. Ông so sánh con sông như một bản trường ca của rừng già bằng hàng loạt từ "xiết", "ngầm", "thác", "vách" và "chênh vênh", tạo ra một bức tranh thiên nhiên hùng vĩ nhưng cũng vô cùng hiểm nguy. Âm thanh "gầm réo ầm ầm như sấm dậy" không chỉ mô tả sự dữ dội của dòng nước mà còn gợi lên cảm giác sợ hãi, kính trọng trước sức mạnh tự nhiên.
Các dạng bài tập liên hệ
Bạn có thể tìm hiểu một số dạng bài mở rộng ngắn sau khi soạn bài Người lái đò sông Đà, giúp bạn rèn luyện kỹ năng phân tích, cảm thụ văn học tốt hơn.
- Viết 1 đoạn văn ngắn (khoảng 150 từ) để làm rõ mối liên hệ giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm với thực tế cuộc sống ngày nay.
- Thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm qua tác phẩm là gì?
- So sánh hình tượng Người lái đò sông Đà và nhân vật Huấn Cao.
Qua việc soạn bài Người lái đò sông Đà, học sinh sẽ có cơ hội hiểu rõ hơn về nghệ thuật văn chương, giá trị nội dung, nghệ thuật cũng như nhận thức tầm quan trọng đối với việc bảo vệ, tôn vinh những giá trị văn hóa, thiên nhiên và con người của đất nước. Đây cũng là kỹ năng giúp bạn trau dồi vốn kiến thức để đối mặt với các bài kiểm tra hay kỳ thi quan trọng.
