Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm Bài thơ về tiểu đội xe không kính
Trước khi soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính, điều đầu tiên chúng ta cần tìm hiểu đó là tác giả và tác phẩm này.
Tác giả
Nhắc đến thơ ca Việt Nam giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, không thể không nhắc đến Phạm Tiến Duật (14/1/1941 – 4/12/2007), nhà thơ được mệnh danh là "con chim lửa của Trường Sơn huyền thoại".
Thơ ca của Phạm Tiến Duật mang đậm dấu ấn của cuộc sống chiến trường gian khổ, ác liệt. Ông viết về những con người, những đồng đội, những hy sinh, mất mát, về tinh thần lạc quan, ý chí quyết tâm chiến đấu của người lính. Ngôn ngữ thơ ca của ông giản dị, mộc mạc nhưng đầy sức gợi và lay động lòng người.
Những tập thơ chính của ông phải kể đến: Gửi em cô bộ đội lái xe (thơ, 1968); Vầng trăng - Quầng lửa (thơ, 1970), nổi tiếng nhất với tác phẩm "Bài thơ về tiểu đội xe không kính"; Ở hai đầu núi (thơ, 1981); Nhóm lửa (thơ, 1996); Vừa làm vừa nghĩ (tập tiểu luận, 2003),...
Tác phẩm
Bài thơ về tiểu đội xe không kính - một trong những bài thơ tiêu biểu của nhà thơ Phạm Tiến Duật, được tặng giải Nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1969 và được đưa vào tập "Vầng trăng quầng lửa" (1970).
Bài thơ được sáng tác vào năm 1969, khi tác giả đang trực tiếp chiến đấu trên tuyến đường Trường Sơn. Đây là thời kỳ mà cuộc chiến tranh chống Mỹ đang diễn ra ác liệt, bom đạn trút xuống dày đặc, gây ra nhiều khó khăn, thử thách cho quân và dân ta. Trên tuyến đường Trường Sơn, những chiếc xe chở vũ khí, lương thực cho chiến trường thường xuyên bị bom Mỹ tấn công, có khi bị vỡ kính.
Bài thơ có bố cục gồm 7 khổ, được viết theo thể thơ tự do.
Tóm tắt nội dung
Để soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính được đầy đủ, chính xác, trước tiên, học sinh cần tóm tắt nội dung văn bản một cách tổng quan.
Qua từng khổ thơ, tác giả mô tả những khó khăn mà những người lính lái xe phải đối mặt: gió bụi, mưa rừng và ánh nắng chói chang. Dù không có kính chắn gió, những người lính vẫn kiên cường vượt qua mọi trở ngại, giữ vững tinh thần lạc quan và đoàn kết. Họ biến những khó khăn thành niềm vui và tiếng cười, thể hiện tinh thần yêu nước và sự đồng lòng trong cuộc chiến đấu. Bài thơ khắc họa chân thực và sống động cuộc sống và tinh thần của những người lính trên tuyến đường Trường Sơn, góp phần tôn vinh những hi sinh và đóng góp của họ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
Khi soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính, học sinh cần làm rõ hai giá trị cốt lõi của văn bản gồm: Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật.
Về giá trị nội dung:
Bài thơ ca ngợi tinh thần dũng cảm, kiên cường, lạc quan của những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn. Họ cùng nhau vượt qua mọi khó khăn, thử thách, chia sẻ với nhau những niềm vui, nỗi buồn, động viên nhau cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ. Dù trong hoàn cảnh nào, những người lính ấy vẫn luôn giữ vững tinh thần chiến đấu, quyết tâm đánh đuổi giặc Mỹ xâm lược, giành lại độc lập, tự do cho đất nước.
Về giá trị nghệ thuật:
Ngôn ngữ thơ gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày của người lính, tạo nên sự chân thực, giản dị cho bài thơ. Hình ảnh thơ độc đáo, ấn tượng với chiếc "xe không kính", "mái tóc phủ đầy bụi", "áo quần rách tả", "những đôi mắt xanh ngắt" đã khắc họa thành công hình ảnh người lính Trường Sơn trong gian khổ, ác liệt của chiến tranh. Bên cạnh đó, nhịp điệu thơ nhanh, mạnh, thể hiện khí thế hào hùng của những người lính.
Hướng dẫn soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính
Để soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính đầy đủ nhất, học sinh cần chuẩn bị trước hai phần đó là phần câu hỏi trong sách giáo khoa và phần luyện tập.
Soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính trong SGK
Câu 1 (T133 SGK Ngữ văn 9, tập 1):
Nhan đề "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" rất độc đáo, dài và đề cập đến một đề tài đời thường, gần gũi với cuộc sống của người lính trên đường ra trận. Nhan đề phản ánh chất thơ của hiện thực khắc nghiệt và chất lãng mạn của tuổi trẻ khi chiến đấu để giải phóng quê hương, vì độc lập tự do của Tổ quốc.
Hình ảnh những chiếc xe không kính trong bài thơ là một hình ảnh độc đáo vì chúng thể hiện sự thật trần trụi và khốc liệt của chiến tranh. Những chiếc xe bị bom đạn phá hủy nhưng vẫn không dừng bước, thể hiện tinh thần hăng hái của những người chiến sĩ, kiên cường tiến vào miền Nam để giải phóng đất nước.
Câu 2 (T133 SGK Ngữ văn 9, tập 1):
Hình ảnh những người lính lái xe trong tác phẩm:
- Tư thế ung dung, lạc quan yêu đời trước hoàn cảnh gian nguy: "ung dung buồng lái ta ngồi", "nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng".
- Tình cảm đồng đội thắm thiết: thể hiện qua hình ảnh "bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời", "chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy".
- Ý chí quyết tâm giải phóng miền Nam: thể hiện qua câu thơ "Xe vẫn chạy vì Miền Nam phía trước: / Chỉ cần trong xe có một trái tim".
Câu 3 (T133 SGK Ngữ văn 9, tập 1):
Sự kết hợp hài hòa giữa ngôn ngữ giản dị và giọng điệu ngang tàn, pha chút nghịch ngợm đã góp phần khắc họa hình ảnh người lính Trường Sơn một cách độc đáo, ấn tượng.
Hình ảnh người lính hiện lên trong bài thơ là những chàng trai trẻ tuổi, lạc quan, yêu đời, dũng cảm, kiên cường. Họ không hề nao núng trước bom đạn địch, luôn giữ tinh thần chiến đấu hăng hái, góp phần vào công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Câu 4 (T133 SGK Ngữ văn 9, tập 1):
Thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ chống đế quốc Mỹ:
- Có tư thế ung dung, chủ động, lạc quan và yêu đời.
- Coi thường mọi khó khăn, thiếu thốn và hiểm nguy.
- Quyết tâm chiến đấu vì an nguy đất nước.
So sánh:
- Giống nhau: Cả hai đều có lý tưởng chiến đấu cao cả, ý chí vượt qua mọi khó khăn, tinh thần lạc quan và tình đồng đội sâu sắc.
- Khác nhau:
- "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" khắc họa người lính trẻ trung, tinh nghịch, lạc quan, yêu đời, mang phong cách của trí thức trẻ vừa rời ghế nhà trường.
- "Đồng chí" vẽ nên hình ảnh người lính đầy tình cảm, xuất thân từ những người nông dân miền trung nghèo khó, mang tính trầm lắng và suy tư hơn.
Soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính phần luyện tập
Câu hỏi luyện tập trang 133 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1:
Những cảm giác và ấn tượng của người lính trong chiếc xe không kính trên đường ra trận được tác giả diễn tả một cách cụ thể và sống động. Không có kính chắn, người lính trải qua những cảm giác đặc biệt, thể hiện rõ nét qua khổ thơ thứ hai.
Khi gió ùa vào buồng lái, đôi mắt của người lính trở nên cay xè, được tác giả diễn tả bằng từ "đắng" để chân thực hóa cảm giác đó, làm cho cảm giác cay của mắt được chuyển thành vị giác. Họ cũng thấy con đường như chạy thẳng vào tim, sao trời và cánh chim như sa vào buồng lái. Giữa người lính và những cảnh vật trên đường không còn rào cản, mọi thứ trở nên gần gũi và rõ nét hơn.
Phép phóng đại và ẩn dụ như "chạy thẳng vào tim" và "như sa như ùa vào buồng lái" làm cho không gian trong và ngoài xe như hòa làm một, tạo cảm giác người lính và chiếc xe không kính có thêm những người bạn đồng hành.
Bài tập liên hệ
Để vận dụng tốt kiến thức và giá trị của tác phẩm, sau khi soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính, bạn đừng quên làm thêm các bài tập liên hệ.
1. Viết đoạn văn ngắn (< 150 từ) làm rõ mối liên hệ giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm với thực tế ngày nay.
Bài thơ "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" nhấn mạnh sự hy sinh và tinh thần dũng cảm của những người lính trong chiến tranh Việt Nam, đồng thời khắc họa hình ảnh cuộc sống với những khó khăn, thiếu thốn trên chiến trường. Những giá trị này vẫn có ý nghĩa sâu sắc khi áp dụng vào hiện thực ngày nay, khi con người đối mặt với các thử thách về đạo đức và tình cảm, cũng như trong việc bảo vệ giá trị nhân văn và xây dựng cộng đồng vững mạnh. Tác phẩm giúp ta nhìn lại và trân trọng những phẩm chất tinh thần quan trọng như sự hy sinh, đoàn kết và lòng yêu nước, là những nền tảng quan trọng để xây dựng một xã hội hòa bình và phát triển bền vững.
2. Phân tích vẻ đẹp tâm hồn của người lính sau khi soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính.
I. Mở bài:
- Tác giả và tác phẩm.
- Hình ảnh người lính lái xe trong bài thơ - đại diện cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
II. Thân bài:
1. Vẻ đẹp tâm hồn người lính qua tư thế ung dung, hiên ngang:
Khổ thơ 1 và 2: "Không có kính không phải vì xe không có kính/ Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi" - Giọng điệu thơ nhẹ nhàng, hóm hỉnh, thể hiện thái độ ung dung, bình thản trước bom đạn địch.
"Ung dung buồng lái ta ngồi/ Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng" - Tư thế hiên ngang, tự tin, chủ động, không hề nao núng trước hiểm nguy.
2. Vẻ đẹp tâm hồn người lính qua tinh thần dũng cảm, bất chấp gian khổ:
Dù thiếu kính chắn gió, phải hứng chịu bụi bặm, mưa gió nhưng những người lính vẫn "phì phèo châm điếu thuốc", "nhìn nhau mặt lấm cười ha ha".
Hình ảnh "bụi phun tóc trắng như người già" - Khó khăn, gian khổ nhưng họ vẫn lạc quan, yêu đời, coi thường gian khổ.
"Xe vẫn chạy vì Miền Nam phía trước, Chỉ cần trong xe có một trái tim"
-> Ý chí quyết tâm, tinh thần dũng cảm, sẵn sàng chiến đấu vì Tổ quốc.
3. Vẻ đẹp tâm hồn người lính qua tình đồng đội gắn kết:
"Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời, Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy"
-> Hình ảnh bếp Hoàng Cầm - biểu tượng cho sự gắn bó, chia sẻ, đồng cam cộng khổ của những người lính.
"Bắt tay nhau nở nụ cười chiến thắng" - Niềm vui khi được gặp lại đồng đội, động viên nhau tiếp tục chiến đấu.
"Lại đi lại đi trời xanh thêm" - Tinh thần lạc quan, tin tưởng vào ngày chiến thắng.
4. Vẻ đẹp tâm hồn người lính qua tinh thần yêu nước mãnh liệt:
Hình ảnh "xe vẫn chạy vì Miền Nam phía trước" - Mục tiêu chiến đấu cao cả: giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
"Chỉ cần trong xe có một trái tim" - Trái tim yêu nước nồng nàn, sục sôi, ý chí quyết tâm bảo vệ Tổ quốc.
III. Kết bài:
Khẳng định vẻ đẹp tâm hồn người lính trong "Bài thơ về tiểu đội xe không kính": dũng cảm, kiên cường, lạc quan, yêu đời, gắn bó đồng đội và yêu nước.
3. Thông điệp mà Phạm Tiến Duật muốn gửi gắm qua tác phẩm là gì?
Thông điệp chính của "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" ta có thể cảm nhận qua việc soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính là ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn người lính, khẳng định sức mạnh của ý chí và niềm tin, đồng thời thể hiện lòng yêu nước nồng nàn của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Bài thơ là một tác phẩm có giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc, góp phần cổ vũ tinh thần chiến đấu của nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đồng thời có ý nghĩa giáo dục cho thế hệ trẻ hôm nay.
Nhìn chung, soạn bài thơ về tiểu đội xe không kính trước khi học về văn bản là một hoạt động học tập vô cùng bổ ích, giúp học sinh có được những kiến thức nền tảng và kỹ năng cần thiết để tiếp thu bài học một cách hiệu quả nhất.
