Tìm hiểu tác giả, tác phẩm Tây Tiến
Trước khi bắt đầu soạn bài Tây Tiến học sinh cần biết được thông tin về tác giả và tác phẩm của bài thơ này.
Tác giả
Quang Dũng (1921 – 1988), tên thật là Bùi Đình Diệm, quê ở Đan Phượng, tỉnh Hà Tây, là một nghệ sĩ đa tài nổi bật trong văn học Việt Nam. Ông không chỉ làm thơ mà còn viết văn, vẽ tranh và soạn nhạc. Tuy nhiên, Quang Dũng trước hết được biết đến như một nhà thơ với phong cách phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa.
Những tác phẩm chính của Quang Dũng bao gồm "Mây đầu ô" (thơ, 1986) và "Thơ văn Quang Dũng" (tuyển thơ văn, 1988). Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, một sự công nhận xứng đáng cho những đóng góp to lớn của ông cho nền văn học Việt Nam.
Tác phẩm
Tây Tiến là một đơn vị quân đội được thành lập vào năm 1947, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Dưới sự kêu gọi của Đảng, nhiều học sinh và sinh viên đã tình nguyện lên đường kháng chiến với tinh thần "Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh".
- Hoàn cảnh sáng tác: Quang Dũng viết bài Tây Tiến khi ông đã chuyển sang đơn vị khác và nhớ về đơn vị cũ Tây Tiến của mình.
- Xuất xứ: Bài thơ được in trong tập Mây đầu ô (1986).
- Bố cục của bài thơ gồm 4 khổ thơ chính với nội dung của từng khổ được trả lời trong phần câu hỏi Hướng dẫn soạn bài Tây Tiến sách giáo khoa.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
- Giá trị nội dung
- Thiên nhiên Tây Bắc: Bài thơ khắc họa cảnh núi rừng hùng vĩ và dữ dội, đồng thời cũng đầy chất thơ và mộng mơ, tạo nên một bức tranh thiên nhiên sống động và cuốn hút.
- Người lính Tây Tiến: Hình tượng người lính Tây Tiến vừa lãng mạn vừa bi tráng, qua những chặng đường hành quân gian khổ và những trận chiến hào hùng. Sự hi sinh của họ không làm mờ nhòe mà còn tô đậm thêm vẻ kỳ vĩ của những bức tượng đài người lính.
- Tình yêu thiên nhiên và đồng đội: Qua bài thơ, ta cảm nhận được tình yêu thiên nhiên sâu sắc và sự gắn bó máu thịt của Quang Dũng với đoàn binh Tây Tiến.
- Giá trị nghệ thuật
- Bút pháp tạo hình: Quang Dũng sử dụng bút pháp tạo hình đa dạng, dựng nên bức tranh thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ vừa thơ mộng và khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với những đường nét khỏe khoắn, mạnh mẽ.
- Ngôn ngữ: Ngôn ngữ trong bài thơ vừa quen thuộc vừa độc đáo, kết hợp nét cổ kính và mới lạ, tạo nên sức hút riêng.
- Bút pháp lãng mạn và bi tráng: Sự kết hợp giữa bút pháp lãng mạn và tinh thần bi tráng tạo nên giọng điệu riêng biệt cho thơ Quang Dũng, mang lại cảm xúc sâu lắng và ấn tượng mạnh mẽ cho người đọc.
Hướng dẫn soạn bài Tây Tiến
Có hai phần nội dung chính cần phải làm rõ khi soạn bài Tây Tiến đó là các nội dung câu hỏi trong sách giáo khoa và phần luyện tập.
Soạn bài Tây Tiến trong SGK
Câu 1: Nêu bố cục của bài thơ?
Bài thơ được chia thành 4 đoạn sau:
- Đoạn 1 (14 câu thơ đầu): Miêu tả những cuộc hành quân gian khổ của các chiến sĩ cách mạng và phong cảnh nơi họ hành quân.
- Đoạn 2 (8 câu thơ tiếp theo): Tập trung vào những kỷ niệm của các chiến sĩ cách mạng.
- Đoạn 3 (Tiếp đến "khúc độc hành"): Thể hiện nỗi nhớ đồng đội da diết của tác giả đối với những người đồng đội của mình.
- Đoạn 4: Phần còn lại là lời thề gắn bó với Tây Tiến.
Mạch cảm xúc của bài thơ: Nỗi nhớ bao trùm toàn bộ bài thơ, xuyên suốt là những kỉ niệm và nỗi nhớ về núi rừng cũng như đoàn binh Tây Tiến.
Câu 2: Nét đặc sắc của bức tranh thiên nhiên và hình ảnh người lính Tây Tiến hiện lên trong đoạn thơ như thế nào?
Nét đặc sắc của bức tranh thiên nhiên trong khổ thơ thứ nhất bài Tây Tiến:
- Khung cảnh thiên nhiên miền Tây dữ dội, hùng vĩ:
- Sự cheo leo, hiểm trở của địa hình: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thăm" hay "Heo hút cồn mây súng ngửi trời" hay câu "Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống".
- Thiên nhiên hoang sơ, nguy hiểm rình rập, luôn đe dọa tính mạng con người: "oai linh thác gầm thét" , "cọp trêu người".
- Xen lẫn sự thơ mộng, trữ tình: "hoa về trong đêm hơi" , "nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".
- Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến gắn với những chặng đường hành quân gian khổ:
- Những cuộc hành quân gian khổ, vất vả: "đoàn quân mỏi" hay "Anh bạn dãi dầu không bước nữa/Gục lên súng mũ bỏ quên đời".
- Tinh thần lạc quan, yêu đời của người lính trước khó khăn, thử thách: "súng ngửi trời" , "hoa về trong đêm hơi".
- Tình quân dân mặn mà, ấm áp: "Nhớ ôi Tây Tiến… thơm nếp xôi".
Câu 3: Bức tranh thiên nhiên ở đoạn 2?
Khi soạn bài Tây Tiến đến đoạn thơ thứ hai, có thể thấy tác giả đang nói về:
- Kỉ niệm đẹp tình quân dân:
- Không khí: Rộn rã và tưng bừng trong tình quân dân thắm thiết.
- Màu sắc: Hội đuốc hoa bừng lên, xiêm áo lộng lẫy và rực rỡ.
- Âm thanh:
- "Kìa": Trầm trồ, thích thú.
- "Khèn lên man điệu": Nhẹ nhàng nhưng đầy hoang dã miền sơn cước.
- "Nhạc về Viên Chăn": Gợi những liên tưởng bay bổng, lâng lâng.
- Cảnh sông nước miền Tây trong buổi chiều sương giăng:
- Hồn lau: Gợi lên vẻ đẹp miền Tây uyển chuyển, hài hòa với hoa đong đưa.
- Dáng đứng đẹp, hiên ngang của con người miền Tây.
=> Dù hiểu theo cách nào, hình ảnh thơ đều gợi ra nét đẹp khỏe khoắn mà vẫn uyển chuyển của con người miền Tây.
- Hình ảnh "hoa đong đưa": Nhân hóa cánh hoa dập dềnh trôi theo dòng nước lũ, như đang làm duyên làm dáng với con người.
Câu 4: Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện lên trong đoạn thơ thứ 3 như thế nào?
Khi soạn bài Tây Tiến, hình ảnh người lính Tây Tiến trong đoạn thơ thứ 3 được khắc họa:
- Chân dung: "Không mọc tóc" và "dữ oai hùm".
→ Gian khổ, thiếu thốn nhưng đầy kiêu hùng.
- Tâm hồn: "Mắt trừng" và "chẳng tiếc đời xanh".
→ Tâm hồn hào hoa, lãng mạn.
- Lí tưởng: "Mồ viễn xứ" và "chẳng tiếc đời xanh".
→ Ghê rợn, lạnh lẽo nhưng nguyện hy sinh quên mình, lý tưởng cao cả.
- Phút giây vĩnh biệt:
- Sự hy sinh của người lính trở nên trang trọng: "áo bào" thay cho manh chiếu, sự hy sinh đậm chất chủ nghĩa anh hùng cổ điển.
- Cách nói giảm "anh về đất" từ về với cõi vĩnh hằng. Sự hy sinh vì lý tưởng đẹp đẽ khiến họ trở thành bất tử.
- Tiếng gầm của sông Mã như khúc độc hành hùng tráng của đất trời, sông núi trong giây phút vĩnh biệt người lính Tây Tiến.
Câu 5: Nội dung của đoạn thơ thứ 4?
Đoạn thơ thứ tư là lời ước hẹn cùng Tây Tiến, thể hiện sự chia tay của Quang Dũng với đồng đội mà không biết khi nào có thể gặp lại do những trắc trở của chiến tranh.
Đối với Quang Dũng, thời gian ở Tây Tiến là một thời kỳ đi không trở lại, những kỉ niệm đẹp và sâu sắc không bao giờ phai mờ trong ký ức. Tâm hồn của họ mãi mãi ở lại với Tây Tiến: "Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi".
Soạn bài Tây Tiến phần luyện tập
Câu 1: Bút pháp của nhà thơ Quang Dũng trong bài thơ?
Bút pháp của nhà thơ Quang Dũng trong Tây Tiến:
- Bút pháp lãng mạn: Quang Dũng sử dụng bút pháp lãng mạn, vượt lên trên thực tại để vươn tới cái đẹp của lý tưởng. Ông thường dùng các thủ pháp phóng đại, cường điệu và đối lập để tô đậm cái phi thường, gây ấn tượng mạnh về sự hùng vĩ, dữ dội và thơ mộng, tuyệt mỹ.
=> Với bút pháp này, Quang Dũng tạo ra một bài thơ bay bổng, say đắm, tràn đầy cảm hứng lãng mạn về hình ảnh người lính đẹp và chiến trường lịch sử trong những ngày đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.
So sánh với tác phẩm Đồng chí (của Chính Hữu):
- Cảm hứng hiện thực: "Đồng chí" thể hiện cảnh và người trong cảm hứng hiện thực, tập trung tô đậm cái bình thường, cái có thật của cuộc sống.
- Hình ảnh: Tác giả Chính Hữu khắc họa hình ảnh người nông dân lam lũ và sức mạnh của tinh thần đồng đội kề vai sát cánh bên nhau (Súng bên súng đầu sát bên đầu / Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ).
Câu 2: Qua bài thơ, anh (chị) hình dung như thế nào về chân dung người lính Tây Tiến?
Qua việc soạn bài Tây Tiến, có thể thấy người lính Tây Tiến được miêu tả là có vẻ đẹp hào hùng và hào hoa:
- Họ có khí phách ngang tàng và tinh thần lạc quan trước gian khổ và khó khăn của chiến trường.
- Điều kiện chiến đấu rất gian khổ với bệnh tật, địa hình hiểm trở và sự nguy hiểm từ thiên nhiên nhưng họ vẫn dũng cảm vượt qua núi non và thú dữ.
- Tác giả vẫn giữ sự hào hùng và bi tráng khi nói về cái chết và sự hy sinh của họ mà không làm nặng thêm cảm giác bi lụy và tang thương.
Nghệ thuật của Quang Dũng:
- Ông kết hợp cảm hứng lãng mạn trên nền hiện thực khắc nghiệt của chiến tranh.
- Sử dụng chất liệu từ cuộc chiến của lính Tây Tiến vào tác phẩm.
- Khai thác thủ pháp đối lập để tạo ấn tượng mạnh về thiên nhiên và con người miền Tây cùng với nhân vật người lính Tây Tiến.
Bài tập liên hệ
Sau khi hoàn thiện soạn bài Tây Tiến đừng quên áp dụng kiến thức để làm các bài tập liên hệ, ví dụ:
Câu 1: Viết đoạn văn khoảng 150 từ làm rõ mối liên hệ giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của Tây Tiến với thực tế cuộc sống ngày nay.
Về giá trị hiện thực, bài thơ tái hiện chân thực cuộc sống gian khổ, thiếu thốn, hiểm nguy của người lính Tây Tiến trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp. Hình ảnh người lính Tây Tiến "không mọc tóc", "dữ oai hùm", "mắt trừng", "chẳng tiếc đời xanh" đã trở thành biểu tượng cho tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.
Về giá trị nhân đạo, bài thơ thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn của người lính Tây Tiến. Họ là những con người bình dị, mộc mạc nhưng lại mang trong mình lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần lạc quan, yêu đời và ý chí chiến đấu mãnh liệt.
Ngày nay, mặc dù đất nước đã hòa bình, thống nhất nhưng Tây Tiến vẫn có giá trị giáo dục to lớn. Nó giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về lịch sử hào hùng của dân tộc, về những hy sinh to lớn của cha ông để có được cuộc sống bình yên như ngày nay.
Câu 2: Điều gì trong tác phẩm khiến bạn ấn tượng nhất khi soạn bài Tây Tiến? Vì sao?
Điều khiến tôi ấn tượng nhất trong tác phẩm "Tây Tiến" là sự khắc khoải và tình cảm sâu sắc của tác giả đối với những người lính Tây Tiến, thể hiện qua những hình ảnh sống động và cảm xúc mạnh mẽ về những cuộc hành quân gian khổ, những nỗi nhớ thương và lòng biết ơn sâu sắc đối với đồng đội. Sự chân thành và tình người hiển hiện rõ trong từng câu thơ, khiến cho độc giả cảm nhận được một tầng lớp cảm xúc sâu xa, vượt ra ngoài cái thực tại khắc nghiệt của chiến tranh, để tìm thấy những giá trị nhân văn và tình yêu quê hương đích thực.
Câu 3: Thông điệp mà Quang Dũng muốn gửi gắm qua tác phẩm là gì?
- Ca ngợi tinh thần dũng cảm, hy sinh quên mình của người lính Tây Tiến
- Thể hiện tình yêu quê hương, tình yêu đất nước sâu sắc
- Khẳng định niềm tin vào tương lai tươi sáng của dân tộc Việt Nam.
Qua việc soạn bài Tây Tiến, chúng ta có thể thấy lòng dũng cảm, gan dạ của những người lính cùng một tình yêu quê hương, đất nước luôn cháy mãi trong tim. Bài thơ là một nguồn động viên to lớn cho thế hệ trẻ hôm nay trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
