Tìm hiểu chung về tác phẩm Thuyền và biển
Việc nắm thông tin về tác giả và tác phẩm khi soạn bài Thuyền và biển sẽ giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn về tác phẩm, từ đó khám phá và cảm nhận được những giá trị sâu xa cùng ý nghĩa mà bài thơ mang lại.
Tác giả
Xuân Quỳnh (1942 - 1988), tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh ra tại La Khê, thành phố Hà Đông, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Xuất thân từ một gia đình công chức, mẹ mất sớm, bà lớn lên dưới sự nuôi dạy của bà nội do cha thường xuyên công tác xa nhà.
Thơ Xuân Quỳnh nổi bật với sự phong phú cảm xúc, thể hiện nhiều cung bậc như chính con người nhiệt thành của bà. Những tác phẩm tiêu biểu của Xuân Quỳnh gồm Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào cát trắng (1974), Tự hát (1984), Hoa cỏ may (1989),...
Tác phẩm
Soạn bài Thuyền và biển không thể thiếu phần tác phẩm. Thuyền và biển là một bài thơ thuộc thể loại thơ năm chữ, được sáng tác vào tháng 4 năm 1963 và xuất hiện trong tập thơ Chồi biếc (1963). Sau này, bài thơ đã được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu và Hữu Xuân phổ nhạc thành các bài hát cùng tên. Văn bản Thuyền và biển sử dụng phương thức biểu đạt chủ yếu là biểu cảm, thể hiện những cảm xúc sâu lắng qua hình ảnh thuyền và biển.
Khi soạn bài Thuyền và biển, chúng ta có thể có bố cục gồm 4 phần:
- Phần 1: 3 khổ thơ đầu: tình yêu bắt đầu nảy nở.
- Phần 2: 2 khổ thơ tiếp theo: khi tình yêu đã trở nên sâu sắc.
- Phần 3: 2 khổ thơ kế tiếp: tình yêu đạt đến độ chín muồi.
- Phần 4: khổ thơ cuối: viễn cảnh chia ly trong tình yêu.
Về giá trị nội dung, tác phẩm mượn hình ảnh thiên nhiên để thể hiện những nỗi niềm và khát khao mãnh liệt của nhà thơ đối với tình yêu cùng lời hứa sẽ sống trọn vẹn với tình yêu ấy. Về giá trị nghệ thuật, bài thơ nổi bật với việc sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật như so sánh, nhân hóa và phép điệp từ. Thể thơ năm chữ mang nét đặc sắc riêng cùng với hình ảnh giàu tính gợi hình và gợi cảm. Những giá trị nghệ thuật này sẽ được làm sáng tỏ trong quá trình phân tích và soạn bài Thuyền và biển.
Tóm tắt nội dung
Thuyền và biển là bản tình ca dạt dào cảm xúc, chứa đựng những cung bậc tình yêu phong phú. Bài thơ mang đến cho người đọc những cảm nhận sâu lắng, những tâm tư và khát vọng về tình yêu, cùng với những trăn trở và nỗi lo âu trong mối tình ấy.
Hướng dẫn soạn bài Thuyền và biển ngắn gọn bộ sách Kết nối tri thức
Để giúp học sinh nắm vững nội dung và ý nghĩa của tác phẩm, dưới đây là hướng dẫn chi tiết và dễ hiểu nhất cho việc soạn bài Thuyền và biển.
Soạn bài Thuyền và biển trước khi đọc
Câu 1 (T110, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Bạn có biết những so sánh thú vị nào cho tình yêu và cho sự gắn bó giữa những người yêu nhau không?
Gợi ý trả lời:
Những so sánh tinh tế về tình yêu và sự gắn kết giữa những người yêu nhau: thuyền và bến, biển và sóng…
Câu 2 (T110, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Bạn đã từng nghe bài hát nào được phổ từ thơ của Xuân Quỳnh chưa? Nếu có, hãy chia sẻ ấn tượng và cảm xúc của bạn về ca khúc ấy.
Gợi ý trả lời:
- Em đã từng nghe ca khúc Sóng được phổ nhạc từ bài thơ Sóng, Thuyền và Biển...
- Trong số đó, em ấn tượng nhất với bài Thuyền và Biển, một bài hát sử dụng hình ảnh thuyền và biển để diễn tả sự gắn bó, bền vững và chung thủy trong tình yêu. Dù có xa cách, thuyền và biển vẫn không thể tách rời nhau.
Soạn bài Thuyền và biển trong khi đọc
Câu 1 (T110, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Hãy cho biết dấu hiệu hình thức nào chứng minh rằng có một câu chuyện được kể lại trong bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Những dấu hiệu cho thấy bài thơ chứa đựng một câu chuyện bao gồm:
- Cụm từ "kể anh nghe".
- Nhân vật được xây dựng qua hình ảnh thuyền và biển.
Câu 2 (T110, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Hãy theo dõi diễn biến câu chuyện để soạn bài Thuyền và biển.
Gợi ý trả lời:
Diễn biến câu chuyện được thể hiện qua hình ảnh con thuyền ra khơi suốt ngày đêm, được nhìn nhận qua lăng kính lãng mạn và trữ tình của tác giả.
Câu 3 (T111, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Chú ý vị trí dấu ngoặc đơn ở hai dòng thơ này trong tác phẩm.
(Vì tình yêu muôn thuở
Có bao giờ đứng yên)
Gợi ý trả lời:
Dấu ngoặc đơn trong hai dòng thơ này có chức năng giải thích cho hai dòng thơ trước đó: sự xô đẩy của biển đối với thuyền giống như sự biến chuyển liên tục trong tình yêu, luôn không ngừng thay đổi.
Câu 4 (T111, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Nhân vật trữ tình đã rút ra nhận thức và bài học gì từ câu chuyện?
Gợi ý trả lời:
Bài học và nhận thức rút ra từ câu chuyện là: chỉ những người đang yêu mới có khả năng thấu hiểu và biết rõ nhu cầu cũng như mong muốn của nhau, thể hiện sự hiểu biết sâu sắc trong mối quan hệ tình yêu.
Câu 5 (T111, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Mình với nhân vật trong câu chuyện đã được nhân vật trữ tình hay người kể chuyện đồng nhất như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Tác giả sử dụng hình ảnh ẩn dụ trong đó thuyền và biển đại diện cho người con trai và người con gái. Tác giả cảm nhận mình như người con gái trong câu chuyện và khi thiếu vắng người yêu, cô cảm thấy giống như thuyền rời bỏ biển, chỉ còn lại bão tố. Người con gái chỉ mong được ở bên cạnh người mình yêu, tận hưởng niềm hạnh phúc trọn vẹn.
Soạn bài Thuyền và biển sau khi đọc
Câu 1 (T112, SGK Ngữ văn 11): Bạn có cảm nhận gì về câu chuyện mà nhân vật trữ tình tường thuật lại trong bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Câu chuyện được nhân vật trữ tình trong bài thơ kể lại phản ánh tâm trạng của những người đang yêu. Nhà thơ sử dụng hình ảnh thuyền và biển để truyền tải những tâm tư và cảm xúc của mình. Tình yêu của tác giả cũng rộng lớn và sâu lắng như mối quan hệ giữa thuyền và biển.
Câu 2 (T112, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Hai đối tượng thuyền và biển được đặt trong tương quan nào trong câu chuyện? Người kể đã soi rọi, khám phá những cung bậc tình cảm gì?
Gợi ý trả lời:
Trong câu chuyện về thuyền và biển, hai hình ảnh được đặt trong mối tương quan giữa người con trai và người con gái.
Những cung bậc cảm xúc mà "người kể" đã khám phá và làm sáng tỏ bao gồm:
- Tính thủy chung và lãng mạn của mối quan hệ giữa hai người yêu nhau.
- Sự thấu hiểu sâu sắc chỉ có thể đạt được giữa những người đang yêu.
Câu 3 (T112, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Từ câu chuyện của thuyền và biển trong bài thơ, bạn có suy nghĩ ra sao về vấn đề “hiểu”, “biết” và “gặp” xuất hiện trong tình yêu đôi lứa?
Gợi ý trả lời:
Từ câu chuyện giữa thuyền và biển, em nhận thấy ba yếu tố thiết yếu trong tình yêu là “hiểu”, “biết” và “gặp”.
- Hiểu đại diện cho sự thấu hiểu sâu sắc trong tình yêu.
- Biết thể hiện sự nhận thức về những biến động trong tình yêu, từ sự bình yên đến những thử thách, giúp mỗi người có thể điều chỉnh và thích nghi.
- Gặp là sự giao tiếp và tương tác thân mật giữa những người yêu nhau.
Ba yếu tố này là cơ sở để duy trì một mối quan hệ tình yêu vững bền và tốt đẹp theo thời gian. Đây cũng chính là điểm nổi bật góp phần làm cho việc soạn Thuyền và biển trở nên đặc sắc hơn.
Câu 4 (T112, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Nêu ý kiến về sự lồng ghép hai câu chuyện vào trong bài thơ. Hãy cho biết số dòng thơ cho từng câu chuyện được phân bố như thế nào? Nêu suy nghĩ về điều này?
Gợi ý trả lời:
- Đánh giá về việc kết hợp hai câu chuyện trong bài thơ cho thấy rằng sự hòa quyện giữa câu chuyện của tác giả và câu chuyện về thuyền và biển diễn ra một cách linh hoạt, đan xen. Điều này đôi khi làm cho người đọc khó phân biệt giữa câu chuyện của tác giả và câu chuyện thuyền biển do sự tương đồng mạnh mẽ giữa chúng.
- Số dòng thơ mô tả hình ảnh thuyền và biển: 26 câu
- Số dòng thơ liên quan đến câu chuyện của tác giả: 4 câu
→ Tác giả sử dụng rất ít dòng thơ để trực tiếp miêu tả câu chuyện cá nhân bởi vì tình yêu của tác giả và hình ảnh thuyền biển có sự tương đồng nhỏ. Do đó, khi đề cập đến thuyền và biển, cũng đồng thời là đang thể hiện câu chuyện của tác giả.
Câu 5 (T112, SGK Ngữ văn 11, tập 1): Bài thơ cho bạn cảm xúc như thế nào về tâm sự cũng như khát vọng của nhân vật trữ tình?
Gợi ý trả lời:
Tâm sự và khát vọng của nhân vật trữ tình trong bài thơ thể hiện một tâm hồn nhạy cảm và sâu lắng, khao khát hạnh phúc và sống trọn vẹn với tình yêu thủy chung. Nhân vật trữ tình luôn mong mỏi rằng tình yêu của mình sẽ nở hoa và đạt được kết quả như mong đợi sau những thời gian dài xa cách. Qua đó, nhân vật gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ về khát vọng hạnh phúc và tình yêu đôi lứa.
Câu 6 (T112, SGK Ngữ văn 11, tập 1: Nêu đánh giá chung về ý nghĩa và vai trò của yếu tố tự sự mà tác giả sử dụng trong bài thơ.
Gợi ý trả lời:
Vai trò và ý nghĩa của yếu tố tự sự trong bài thơ bao gồm:
- Tạo sự kết nối gần gũi giữa hai hình ảnh thuyền và biển, khiến chúng trở nên thân thuộc và dễ dàng chạm đến cảm xúc của người đọc một cách tự nhiên và sâu sắc.
- Truyền tải thông điệp về tình yêu một cách dễ hiểu và gần gũi hơn.
- Giúp người đọc hình dung rõ ràng và cảm nhận sâu sắc tâm tư và cảm xúc của tác giả.
- …
Bài tập liên hệ
Bài tập liên hệ đóng vai trò quan trọng, giúp học sinh áp dụng và củng cố kiến thức đã học từ việc soạn bài Thuyền và biển.
Câu hỏi 1: Tìm và đọc một bài thơ trữ tình có chứa câu chuyện ẩn dụ về tình yêu giữa với Thuyền với biển. Sau đó, viết một đoạn văn ngắn so sánh hai tác phẩm.
Gợi ý trả lời:
- Đọc thêm: Tác phẩm tình thuyền và biển của Hoàng Minh Tuấn.
- Viết đoạn văn:
Tình yêu luôn là một cảm xúc khó diễn tả và trong thơ ca truyền thống, các tác giả thường mượn hình ảnh như thuyền, bến, sóng và biển để thể hiện tình yêu đôi lứa. Đặc biệt, hình ảnh thuyền và biển xuất hiện thường xuyên trong các bài thơ và ca dao, mang đến những cảm xúc sâu lắng về tình yêu. Trong bài thơ Thuyền và biển của Hoàng Minh Tuấn, tác giả cũng sử dụng hai hình ảnh này để khắc họa sự phong phú và đa dạng của cảm xúc trong tình yêu.
Cái đẹp của tình yêu nằm ở sự biến đổi không ngừng - khi thì dữ dội, mãnh liệt, lúc lại êm dịu, buồn tủi. Tình yêu luôn vận hành và biến chuyển khi đôi bên biết thấu hiểu và sẻ chia. Tình yêu là sự trân trọng, hòa quyện và gắn bó, giống như thuyền và biển cùng song hành và tiến bước trên cùng một hành trình. Qua hình ảnh thuyền và biển, ta thấy rõ sự hiện thân của tình yêu luôn mãnh liệt, luôn khát khao trong từng cảm xúc và từng khoảnh khắc.
Câu hỏi 2: Phân tích phong cách sáng tác của Xuân Quỳnh và liên hệ với bài thơ Thuyền và biển.
Gợi ý trả lời:
Để trả lời câu hỏi này, bạn có thể tham khảo chi tiết về tiểu sử, cuộc đời và phong cách sáng tác của nhà thơ Xuân Quỳnh qua bài viết sau: Tác giả Xuân Quỳnh: Thi sĩ với khát vọng yêu cháy bỏng.
Việc soạn bài Thuyền và biển giúp học sinh nắm vững nội dung tác phẩm và tự tin hơn trong việc trả lời các câu hỏi, bài tập liên quan. Qua những vần thơ đầy cảm xúc, Xuân Quỳnh đã vẽ nên một khúc ca tình yêu dạt dào, chứa đựng nhiều cung bậc cảm xúc, một tình yêu mộc mạc nhưng bền vững.
