Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Trước khi tham khảo mẫu sơ đồ tư duy Đất Nước, bạn nên nắm được đôi nét về tác giả và tác phẩm văn học đặc sắc này. Đây là đoạn trích trong trường ca “Mặt đường khát vọng”, được sáng tác nhằm ca ngợi vẻ đẹp của đất nước và niềm tự hào của nhà thơ với quê hương và con người Việt Nam.
Tác giả Nguyễn Khoa Điềm
Tuỳ vào từng yêu cầu của đề bài, bạn có thể cân nhắc bổ sung luận điểm giới thiệu về tác giả vào sơ đồ tư duy Đất Nước. Nhà thơ, nhà văn Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15/4/1943 tại xã Phong Thu, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Dưới đây là một số thông tin về người thi sĩ đại tài này:
- Cuộc đời: Nguyễn Khoa Điềm sinh ra trong gia đình có truyền thống hiếu học và yêu nước. Ông bắt đầu sự nghiệp thơ văn học khi học tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Đồng thời, trong những năm tháng sinh viên, ông gia nhập lực lượng thanh niên, đóng góp vào phong trào đấu tranh chống Mỹ cứu nước.
- Phong cách sáng tác: Các tác phẩm của ông thường phản ánh cuộc sống chiến đấu gian khổ nhưng đầy hào hùng của người lính và nhân dân Việt Nam, điển hình là trường ca “Mặt đường khát vọng". Thơ của Nguyễn Khoa Điềm mang đậm chất trữ tình, sâu lắng và giàu hình ảnh. Bằng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, ông đã thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, sự đồng cảm với những con người bình dị, đời thường.
- Thành tựu văn học: Trong suốt chặng đường sự nghiệp văn thơ, ông đã đóng góp nhiều cho nền văn học Việt Nam qua những tác phẩm tiêu biểu như: “Đất ngoại ô”, “Cửa thép”, “Mặt đường khát vọng”, “Ngôi nhà có lửa ấm”, “Thơ”.
Tác phẩm Đất Nước
Liên quan đến sơ đồ tư duy Đất Nước, đoạn trích này thuộc bản trường ca “Mặt đường khát vọng”, là một trong những tác phẩm tiêu biểu xuyên suốt sự nghiệp của tác giả Nguyễn Khoa Điềm. Trong đó, góc nhìn mới mẻ về hình tượng đất nước đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc.
- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Đất Nước được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước năm 1971. Đây là một phần của trường ca “Mặt đường khát vọng" khi nhà thơ tham gia hoạt động cách mạng tại khu Trị - Thiên.
- Bố cục: Đoạn trích Đất Nước có bố cục rõ ràng, chia thành hai phần chính là khái niệm đất nước (9 câu đầu); tình cảm và trách nhiệm đối với đất nước (28 câu sau).
- Tóm tắt tác phẩm: Mở đầu tác phẩm, tác giả giải thích khái niệm đất nước là biểu tượng gần gũi trong cuộc sống hàng ngày thông qua lịch sử, văn hoá và địa lý. 28 câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm tập trung nhấn mạnh đất nước được hình thành từ sự đóng góp, hy sinh của những con người bình dị. Đồng thời, nhà thơ kêu gọi thế hệ trẻ kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp của đất nước, tiếp tục xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Sơ đồ tư duy Đất Nước
Đoạn trích Đất Nước được chia theo bố cục hai phần. Trong đó, tác giả khắc hoạ hình ảnh đất nước bình dị, gần gũi, được cảm nhận theo nhiều phương diện, tính từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời". Trong phần 2, Nguyễn Khoa Điềm tập trung làm nổi bật tư tưởng Đất nước của Nhân dân.
Sơ đồ tư duy Đất nước
Tổng thể sơ đồ tư duy Đất Nước gồm có hai luận điểm chính, được tác giả triển khai như sau:
Nguồn gốc của đất nước
- Đã có từ lâu đời, từ “ngày xửa ngày xưa”, qua các câu chuyện dân gian.
- Bắt đầu với miếng trầu trao duyên, thắm đượm tình nghĩa vợ chồng, anh em.
- Con người lớn lên cùng phong tục trồng tre, bới tóc sau đầu, tục ăn trầu, đặt tên con và truyền thống gừng cay muối mặn, một nắng hai sương.
Định nghĩa đất nước
- Không gian địa lý: Riêng tư cá nhân, tình yêu đôi lứa, núi rừng sông bể, không gian sinh tồn bao thế hệ.
- Chiều dài lịch sử: Quá khứ hào hùng, hiện tại gần gũi, tương lai tươi sáng.
Đất nước của nhân dân
- Nhân dân làm nên địa lý: Tình yêu thương, thuỷ chung làm nên “hòn Vọng Phu", “hòn Trống mái".
- Nhân dân làm nên lịch sử: Thông qua các hình tượng những con người vô danh, người con trai, người con gái bình dị, yêu nước.
- Nhân dân lưu giữ văn hoá: Vật chất (những người truyền lúa, truyền lửa); Tinh thần (truyền giọng nói, gánh theo tên làng xã, nhân dân chống giặc ngoại xâm bảo vệ chủ quyền đất nước).
Sơ đồ tư duy tư tưởng đất nước mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm
Để tạo sơ đồ hoàn chỉnh đối với tư tưởng mới mẻ về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, bạn có thể tập trung vào các ý sau:
Quê hương gợi lên từ những điều bình dị
- Hình ảnh gần gũi: "Miếng trầu", "tóc mẹ", "cái kèo cái cột".
- Cuộc sống thường ngày: "Cây tre", "dòng sông".
- Ý nghĩa: Đất nước hiện diện trong những điều giản dị, thân thuộc.
Truyền thống và lịch sử
- Lịch sử hào hùng: Các cuộc kháng chiến.
- Truyền thống văn hóa: Những phong tục, tập quán.
- Ý nghĩa: Đất nước là sự kế thừa của bao thế hệ, là kết tinh của lịch sử và văn hóa dân tộc.
Tinh thần đoàn kết và trách nhiệm
- Lòng yêu nước: Tinh thần sẵn sàng hy sinh.
- Đoàn kết dân tộc: Sự gắn bó, đồng lòng.
- Ý nghĩa: Mỗi người dân đều có trách nhiệm trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước.
Quan niệm về Đất nước
- Đất nước gắn liền với địa lý: Đất đai, sông núi.
- Đất nước là con người: Sự hòa quyện của mỗi cá nhân vào cuộc sống chung.
- Ý nghĩa: Đất nước là một phần trong mỗi con người, là tình cảm, là tâm hồn.
Lời kêu gọi thế hệ trẻ
- Trách nhiệm của thế hệ trẻ: Xây dựng, bảo vệ đất nước.
- Sự tiếp nối truyền thống: Kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp.
- Ý nghĩa: Thế hệ trẻ là tương lai của đất nước, cần nhận thức sâu sắc và hành động.
Sơ đồ tư duy cảm nhận 9 câu đầu của bài thơ Đất nước
9 câu thơ đầu thể hiện những hình ảnh giản dị, gần gũi về đất nước, qua đó gợi lên tình yêu và niềm tự hào quê hương. Dưới đây là sơ đồ tư duy Đất Nước 9 câu đầu tổng hợp các ý chính:
Hình ảnh quen thuộc
- "Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi": Đất nước có từ khi chúng ta sinh ra.
- "Đất nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể": Hình ảnh đất nước gắn liền với những câu chuyện cổ tích của mẹ.
- "Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn": Hình ảnh miếng trầu tượng trưng cho phong tục tập quán lâu đời.
Sự gắn bó với đời sống thường ngày
- "Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc": Sự lớn mạnh của đất nước qua từng bước phát triển của dân tộc.
- "Tóc mẹ thì bới sau đầu": Hình ảnh người mẹ giản dị với mái tóc bới sau đầu.
- "Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn": Tình cảm vợ chồng son sắt, gắn bó.
Truyền thống văn hóa lâu đời
- "Cái kèo cái cột thành tên": Những vật dụng bình thường trong nhà nhưng đã trở thành một phần của văn hóa.
- "Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng": Hình ảnh lao động vất vả của người nông dân.
- "Đất Nước có từ ngày đó": Đất nước có từ những ngày xa xưa, hình thành từ những điều giản dị, quen thuộc nhất.
Sơ đồ tư duy phân tích đặc sắc nghệ thuật tác phẩm Đất Nước
Học sinh có thể dựa trên phân tích các yếu tố nghệ thuật chủ yếu mà tác giả sử dụng để thể hiện tư tưởng và cảm nhận về đất nước. Dưới đây là sơ đồ tư duy Đất Nước với cách triển khai đặc sắc nghệ thuật trong đoạn trích.
Sử dụng hình ảnh và biểu tượng tượng trưng
- "Miếng trầu”, "tóc mẹ”, "cái kèo cái cột”, "hạt gạo".
- Ý nghĩa: Tác giả sử dụng các hình ảnh giản dị, gần gũi để tượng trưng cho đất nước và nhân dân, từ đó thể hiện sự gắn bó sâu sắc và tự hào về văn hóa dân tộc.
Lối thơ và ngôn ngữ sáng tạo
- Sử dụng lối thơ tự do, dễ đọc nhưng sâu sắc.
- Ngôn từ sinh động, gần gũi với cuộc sống hàng ngày.
- Ý nghĩa: Tạo ra một không gian thơ mộng và lôi cuốn, giúp độc giả dễ dàng cảm nhận và hiểu sâu hơn về thông điệp của tác giả.
Cấu trúc sắp xếp hợp lý
- Sử dụng cấu trúc nhịp điệu, lặp lại để tạo nên sự lôi cuốn và gợi hình, gợi cảm.
- Ý nghĩa: Đem đến sự cân bằng và hài hòa cho tác phẩm, từ đó làm tăng tính thuyết phục và sức hấp dẫn của bài thơ.
Bài tập liên hệ vận dụng sơ đồ tư duy Đất Nước
Sau khi tìm hiểu sơ đồ tư duy Đất nước và các dạng liên quan, bạn có thể tham khảo thêm bài tập dựa trên nội dung của tác phẩm này dưới đây:
Phân tích hình ảnh mới mẻ về đất nước dưới góc nhìn của tác giả Nguyễn Khoa Điềm
Bạn có thể ứng dụng những luận điểm thuộc sơ đồ tư duy Đất Nước để bổ sung vào nội dung bài viết dạng đề này. Những nét đặc sắc của hình ảnh đất nước trong mắt người thi sĩ gồm có:
- Hình ảnh đất nước gắn liền với đời sống hàng ngày: Đất nước xuất hiện ngay khi chúng ta sinh ra, gắn bó với con người từ thuở thơ ấu. Biểu tượng này xuất hiện trong câu chuyện cổ tích, văn hoá truyền thống.
- Hình ảnh đất nước qua những vật dụng và phong tục quen thuộc: "Tóc mẹ thì bới sau đầu", "Cái kèo cái cột thành tên", "Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng".
- Hình ảnh đất nước qua lịch sử và truyền thống đấu tranh: "Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc", "Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn".
Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 từ) nêu cảm nhận về hình ảnh đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Sau khi nắm được sơ đồ tư duy Đất nước, bạn có thể thực hiện dạng đề viết đoạn văn ngắn để biết cách triển khai một bài viết hoàn chỉnh. Ví dụ minh hoạ:
Trong bài thơ "Đất Nước," Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa hình ảnh đất nước qua những chi tiết bình dị và quen thuộc như miếng trầu, tóc mẹ, cái kèo cái cột, hạt gạo... Những hình ảnh này không chỉ gợi lên một đất nước gần gũi, thân thương mà còn phản ánh phẩm chất tốt đẹp của người nông dân Việt Nam. Sự chăm chỉ, cần cù của nhân dân được thể hiện qua hình ảnh "hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng", biểu tượng cho tinh thần lao động bền bỉ, kiên nhẫn. Tình yêu thương và sự gắn bó gia đình hiện diện qua hình ảnh "tóc mẹ thì bới sau đầu" và "cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”, thể hiện sự đoàn kết, trung hậu và tình nghĩa. Những phẩm chất này không chỉ là nền tảng vững chắc của gia đình mà còn là yếu tố quan trọng xây dựng nên một đất nước bền vững và phát triển.
Để hình thành sơ đồ tư duy Đất Nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm, học sinh cần khai thác sâu những luận điểm chính của đoạn trích. Đây là một trong những yếu tố bắt buộc bạn phải xây dựng một cách chỉn tru trước khi bắt đầu đặt bút viết bài phân tích hoàn chỉnh.
