Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
Trước khi tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác Đất nước, bạn nên nắm được đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm để bổ sung các dẫn chứng vào bài viết. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Thừa Thiên - Huế, ông tốt nghiệp Đại học ngành Ngữ văn (Đại học Sư phạm Hà Nội). Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống yêu nước và giác ngộ cách mạng. Những đặc điểm nổi bật nhất của ông trong hoạt động cách mạng:
- Sau khi tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông Nam tiến để thực hiện phong trào sinh viên. Trong thời điểm này, ông xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ,... cho đến năm 1975.
- Khi đất nước thống nhất, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ ở Thừa Thiên - Huế. Nguyễn Khoa Điềm tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III.
- Ông thuộc thế hệ nhà thơ tiêu biểu cho người trẻ những năm chống Mỹ.
- Thơ của Nguyễn Khoa Điềm thu hút, hấp dẫn người đọc bởi yếu tố cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của một thanh niên tri thức tự ý thức sâu sắc về vai trò, trách nhiệm của bản thân trong cuộc chiến đấu vì đất nước và nhân dân.
Hoàn cảnh sáng tác Đất nước
Hoàn cảnh sáng tác Đất nước được tác giả viết khi nhân dân toàn quốc đồng lòng với cuộc đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược.
Bối cảnh lịch sử - xã hội
Năm 1971, cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Việt Nam đang diễn ra ác liệt. Miền Bắc Việt Nam vừa là hậu phương lớn, vừa chịu nhiều cuộc ném bom dữ dội của không quân Mỹ. Trong khi đó, miền Nam Việt Nam là chiến trường khốc liệt với nhiều cuộc giao tranh căng thẳng giữa quân giải phóng và quân đội Mỹ cùng chính quyền Sài Gòn.
Bối cảnh tâm trạng của tác giả
Là người trực tiếp tham gia và chứng kiến những đau thương, mất mát cũng như những tấm gương anh hùng của quân và dân ta, Nguyễn Khoa Điềm đã truyền tải cảm xúc chân thực và sâu sắc đó vào trong thơ ca của mình. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ viết về sự tàn khốc của chiến tranh mà còn ca ngợi vẻ đẹp của quê hương, xứ sở và khơi dậy lòng yêu nước, quyết tâm chiến đấu vì tự do, độc lập.
Hoàn cảnh sáng tác Đất nước cụ thể
Bài thơ Đất nước nằm ở phần đầu của chương năm, thuộc trường ca “Mặt đường khát vọng". Tác phẩm được hoàn thành ở chiến khu Trị Thiên năm 1971 và in lần đầu năm 1974. Đây là giai đoạn nhân dân miền Nam kiên cường chống đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai. “Mặt đường khát vọng” là một trong những bản trường ca lớn của thơ ca chống Mỹ viết về đất nước, nhân dân.
Nguyễn Khoa Điềm trở thành cây bút tiêu biểu của phong trào thơ ca kháng chiến chống Mỹ. Ông cùng với nhiều nhà thơ khác đã dùng ngòi bút của mình để cổ vũ tinh thần chiến đấu một lòng quân và dân, đồng thời ca ngợi vẻ đẹp của quê hương, đất nước.
Dàn ý phân tích Đất nước
Bên cạnh việc tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác Đất nước, bạn có thể tham khảo thêm về dàn ý chi tiết để phân tích tác phẩm này một cách đầy đủ và logic nhất.
Mở bài
Mở đầu bài văn phân tích về tác phẩm, bạn có thể sử dụng linh hoạt các nội dung sau để triển khai bài viết.
- Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm đất nước: Được viết năm 1970 - 1971, trong hoàn cảnh toàn dân chống đế quốc Mỹ.
- Đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Nhà thơ là một trong những cây bút tiêu biểu viết về đề tài ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên và con người Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.
Thân bài
Đi vào phân tích nội dung đoạn trích, bạn cần đưa ra các luận điểm lần lượt theo mạch diễn đạt của tác phẩm. Cụ thể:
Đất nước có từ bao giờ?
- Tác giả khẳng định một điều tất yếu “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi", điều này đặt ra nguồn cơn thôi thúc con người tìm đến cội nguồn của đất nước.
- Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống của người Việt Nam thông qua các hình ảnh “miếng trầu", “tóc búi sau đầu",…
- Đất nước phát triển cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên", một nắng hai sương”.
- Kết luận, tác giả có cái nhìn mới mẻ về cội nguồn đất nước, với sự am hiểu chiều sâu văn hoá, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.
Đất nước là gì?
Về phương diện không gian địa lý:
- Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để làm sâu sắc hơn ý nghĩa của đất nước.
- Đất nước là không gian riêng tư quen thuộc gắn với cuộc sống sinh hoạt của mỗi con người: “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi em đánh rơi ... thương thầm”.
- Đất nước là nơi bao la trù phú, trở thành không gian sinh tồn của cộng đồng qua bao thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng ... dân mình đoàn tụ”.
Đất nước được cảm nhận thông qua góc nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương lai:
- Trong quá khứ, đất nước là nơi thiêng liêng, gắn liền với truyền thuyết, huyền thoại: “Đất là nơi chim về ... trong bọc trứng”.
- Ở hiện tại, đất nước có trong lòng mỗi con người bởi thế hệ đi sau thừa hưởng trọn vẹn những giá trị của đất nước do bậc cha anh xây dựng, thấm đượm tình cảm nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.
- Trong tương lai, thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.
Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước: “Phải biết gắn bó và san sẻ”, đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây đất nước. Qua cái nhìn toàn diện của nhà thơ, đất nước hiện lên vừa gần gũi, thân thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn đến muôn đời sau.
Tư tưởng Đất nước của nhân dân
Thiên nhiên địa lý của đất nước không chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà còn được hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:
- Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”.
- Nhờ tinh thần bất khuất, anh hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.
- Nhờ truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”.
Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:
- Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu nước.
- Tác giả nhấn mạnh đến những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi cá nhân với lịch sử dân tộc.
Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước như “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”... từ đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền. Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dân”.
Kết bài
Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm, đồng thời bổ sung luận điểm liên hệ mở rộng.
Một số mẫu đề thi phân tích bài thơ Đất nước
Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác Đất nước cũng như toàn bộ tác phẩm vô cùng quan trọng đối với học sinh. Lần gần nhất tác phẩm này xuất hiện trong đề thi Ngữ Văn tốt nghiệp THPT là năm 2019. Một số mẫu đề ôn tập để các sĩ tử tham khảo dưới đây.
- Đề 1: Phân tích tư tưởng Đất nước của nhân dân được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thể hiện trong tác phẩm Đất nước.
- Đề 2: Phân tích hình tượng Đất nước, làm rõ tư tưởng mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm.
- Đề 3: Chất liệu văn học dân gian trong bài Đất nước.
- Đề 4: Liên hệ tư tưởng đất nước trong tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm và Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc.
So sánh hình tượng đất nước trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi
Cả hai tác phẩm đều thể hiện tình yêu quê hương đất nước mãnh liệt, sâu sắc. Trong đó, hình tượng đất nước được tiếp cận thông qua lịch sử, văn hoá, con người. Tuy nhiên, hình tượng chủ thể chính mà hai nhà thơ muốn truyền đạt có sự khác biệt nhất định. Cụ thể:
- Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm: Mang tính sử thi, khái quát, hào hùng, tập trung vào những giá trị tinh thần, sức mạnh phi thường của dân tộc. Hình tượng đất nước được xây dựng dựa trên những yếu tố lịch sử, văn hóa, con người.
- Đất nước của Nguyễn Đình Thi: Mang tính trữ tình, lãng mạn, sâu sắc, tập trung vào những cảm xúc, suy tư, nỗi nhớ của nhà thơ về đất nước. Hình tượng đất nước được xây dựng theo cách tiếp cận cá nhân.
Hoàn cảnh sáng tác Đất nước là trong bối cảnh những năm 1970 - 1971, khi cả nước bị chia cắt và chiến tranh tàn phá. Tinh thần ái quốc và khát vọng thống nhất trở thành nguồn cảm hứng lớn của các nhà thơ, nhà văn trong giai đoạn này. Nguyễn Khoa Điềm trở thành một trong những nhà thơ trẻ đầy nhiệt huyết, đã dùng ngòi bút của mình để khơi dậy lòng yêu nước và cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân dân.
