Dàn ý phân tích tác phẩm Đất nước
Để phân tích tác phẩm Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, bạn có thể tham khảo dàn ý phân tích sau:
Mở bài giới thiệu về tác giả và tác phẩm
Bạn có thể mở đầu bài bằng cách phân tích đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm hoặc giới thiệu về hoàn cảnh sáng tác hay nội dung tổng quát của cả bài. Cụ thể:
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Ông là một trong những nhà thơ tiêu biểu trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, những tác phẩm của ông là tổng hòa giữa triết lý, suy tư và cảm xúc nồng nàn của con người trí thức về nhân dân và đất nước.
- Giới thiệu về tác phẩm Đất nước: Tác phẩm được trích từ trường ca “Mặt đường khát vọng”. Đây là bài thơ thể hiện quan điểm sâu sắc, mang ý nghĩa, tư tưởng mới về “Đất nước của nhân dân".
Thân bài khi phân tích tác phẩm Đất nước
Bạn cần dựa theo yêu cầu của đề bài để đưa ra những luận điểm phân tích cho từng nội dung của cả bài. Nhìn chung, bạn có thể dựa trên hướng phân tích tổng quát như sau:
Đất nước được cảm nhận trên phương diện văn hoá, chiều dài lịch sử và chiều sâu không gian:
Phân tích lịch sử của đất nước (9 câu đầu)
- Phân tích lời khẳng định của tác giả “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”, điều này đặt ra động lực thôi thúc con người về việc tìm về cội nguồn của đất nước.
- Phân tích yếu tố gần gũi, bình dị của đời sống người dân Việt Nam thông qua các hình tượng sau: “ngày xửa ngày xưa" - cụm từ xuất hiện trong câu mở đầu của các câu chuyện dân gian; “miếng trầu" - gợi mở về phong tục của người Việt Nam; “tóc mẹ bới sau đầu" - thói quen của phụ nữ Việt Nam xưa kia; “thương nhau bằng gừng cay muối mặn" - ý nghĩa về tình cảm, truyền thống đoàn kết dân tộc và giúp đỡ lẫn nhau khi gặp khó khăn.
- Đất nước phát triển dần theo quá trình lao động sản xuất qua các câu thơ “cái kèo cái cột thành tên", “một nắng hai sương", đồng thời phân tích tinh thần chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta.
- Phân tích hình tượng đất nước mới mẻ trong tâm hồn tác giả, bắt nguồn từ văn học, văn hoá, lịch sử và truyền thống dân tộc.
Định nghĩa về đất nước (28 câu thơ tiếp theo)
- Góc nhìn không gian địa lý:
Tác giả tách rời 2 yếu tố “đất" và “nước" để thể hiện suy tư một cách sâu lắng. Đất nước là một khoảng không gian riêng tư vô cùng quen thuộc, gắn liền với không gian sinh hoạt của từng cá thể, là “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm", “nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thương" gắn liền với những kỷ niệm của tình yêu đôi lứa.
“Đất nước là con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc" “Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ" - đất nước cũng là không gian bao la, rộng lớn của một cộng đồng sinh sống bao đời, bao thế hệ.
- Đất nước được nhìn xuyên suốt theo chiều dài của lịch sử:
“Đất là nơi Chim về - Nước là nơi rồng ở" - Trong quá khứ, đất nước là một nơi thiêng liêng, gắn liền với nhiều câu chuyện truyền thuyết, cổ tích. Cho tới hiện tại, đất nước hiện diện ở tấm lòng mỗi người, thế hệ trẻ tương lai có thể “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày mơ mộng", ngày càng phát triển bền vững và trường tồn theo thời gian.
- Suy nghĩ về trách nhiệm của từng cá nhân đối với đất nước:
“Phải biết gắn bó và san sẻ" - Trình bày vai trò của các thế hệ sau, đồng thời đưa ra nhận xét về hình tượng đất nước, vừa mang nét gần gũi, thân thương mà cũng vừa hào hùng, thiêng liêng.
Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận sâu sắc về ý nghĩa đất nước của nhân dân
Thiên nhiên và không gian địa lý không chỉ là sản phẩm được tạo ra từ mẹ thiên nhiên mà còn được hình thành từ phẩm chất và số phận của con người. Chúng là một phần xương máu, tâm hồn con người Việt Nam.
- Nhờ sự yêu thương hết mình, nghĩa tình chung thuỷ mà có “hòn Vọng Phu", “hòn Trống Mái".
- Nhờ tinh thần bất khuất, anh dũng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà xuất hiện những di tích lịch sử.
- Nhờ truyền thống hiếu học mà xuất hiện “núi Bút non Nghiên".
Nhấn mạnh vào vai trò của con người đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Cụ thể:
- Họ là những con người bình dị nhưng luôn nung nấu một tình yêu đất nước nồng nàn.
- Tác giả muốn nhấn mạnh vào những người vô danh nhưng lại góp phần tạo nên lịch sử, khẳng định vai trò của từng cá nhân với lịch sử dân tộc.
Nhân dân tạo dựng và giữ gìn những giá trị vật chất, giá trị tinh thần cho đất nước thông qua các câu “truyền hạt lúa”, truyền lửa", “truyền giọng nói”,... từ đó gây dựng nền móng phát triển bền vững. Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm lên cả đoạn trích chính là tâm hồn con người với tình cảm yêu thương, trọng tình nghĩa và sẵn sàng chiến đấu hết mình vì đất nước.
Cuối cùng, người viết cần đưa ra nhận xét về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Luận điểm chính bao gồm:
- Nội dung: Đoạn trích “Đất nước" thể hiện rõ cái nhìn vô cùng mới mẻ trên nhiều phương diện như lịch sử, văn hoá, địa lý, làm nổi bật tư tưởng cốt lõi “đất nước của nhân dân".
- Nghệ thuật: Chất liệu văn hoá dân tộc được khai thác vô cùng hợp lý và sáng tạo, ngôn từ giàu chất suy tư và mang đậm triết luận sâu sắc.
Phân tích ý nghĩa tác phẩm Đất nước phần kết bài
Đối với nội dung phần kết bài, học sinh có thể khẳng định lại giá trị đoạn trích nằm ở tư tưởng “đất nước của nhân dân", qua đó thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc. Đồng thời, bạn nên đưa ra cảm nhận riêng về tác phẩm và liên hệ thực tiễn về trách nhiệm của thế hệ trẻ hiện nay.
Sơ đồ tư duy phân tích tác phẩm Đất nước
Sơ đồ tư duy phân tích tác phẩm Đất nước chi tiết bao gồm:
Tác giả
- Thuộc các nhà thơ trẻ trưởng thành trong thời kỳ chống Mỹ.
- Phong cách diễn đạt sử dụng cảm xúc dồn nén, suy tư sâu lắng kết hợp với tính trữ tình - chính luận.
- Sinh ra ở Huế, trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước.
Khái quát về văn bản
- Xuất xứ đoạn trích.
- Hoàn cảnh sáng tác.
Nội dung
- Cảm nhận mới mẻ về đất nước, khơi dậy ý thức trách nhiệm của mọi người. Mỗi người phải có trách nhiệm với Tổ quốc vì đất nước nằm trong máu thịt, trong truyền thống tốt đẹp. Phần đầu thể hiện đất nước được hình thành từ những điều nhỏ bé gắn với nền văn hoá lâu đời, phẩm chất và phong tục tập quán của dân tộc. Đất nước là sự hoà quyện không thể tách rời giữa cá nhân và cộng đồng.
- Tư tưởng “đất nước của nhân dân" được thể hiện từ không gian địa lý, chiều dài lịch sử cho đến bản sắc văn hoá.
Ý nghĩa nội dung và nghệ thuật
- Cảm nhận mới về đất nước, đồng thời khơi dậy lòng yêu nước.
- Khai thác chất liệu văn học dân gian, phong cách trữ tình - chính luận cùng với sự biến chuyển linh hoạt trong giọng văn.
Gợi ý mẫu đề thi phân tích tác phẩm Đất nước
Sau khi nắm được cấu trúc và nội dung phân tích tác phẩm Đất nước, bạn có thể tham khảo các đề bài sau để áp dụng thực hành:
- Đề 1: Nghệ thuật sử dụng chất liệu văn hoá dân gian trong đoạn trích Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm.
- Đề 2: Cảm nhận của anh/chị về tư tưởng “Đất nước của nhân dân" trong đoạn trích Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
- Đề 3: Cảm nhận mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm ở 9 câu thơ đầu trong đoạn trích “Đất nước".
Hình tượng đất nước sử dụng làm nguồn cảm hứng cho văn học Việt Nam
Hình tượng đất nước thường được sử dụng làm nguồn cảm hứng cho văn học Việt Nam, bởi lẽ chủ đề này mang đến nhiều giá trị tinh thần, lịch sử và văn hóa sâu sắc:
- Tình yêu quê hương và lòng yêu nước: Việc sử dụng hình tượng đất nước thường liên quan đến tình cảm yêu quê hương, lòng yêu nước mạnh mẽ của những người viết và độc giả. Đất nước không chỉ là không gian vật lý mà còn là nơi nuôi dưỡng và bảo tồn những giá trị tinh thần, văn hóa và lịch sử.
- Biểu tượng cho sự đoàn kết và đồng lòng: Hình tượng đất nước thường xuất hiện với bối cảnh của những thời kỳ khó khăn như các cuộc kháng chiến, nơi nhân dân cùng nhau đoàn kết, hy sinh vì mục tiêu chung. Việc liên kết với đất nước giúp tạo nên tinh thần đồng lòng, nhất quán và sẵn sàng đối mặt với thách thức.
- Gắn bó với bản sắc văn hóa: Đất nước là nơi gắn bó với những truyền thống, phong tục và lối sống tốt đẹp. Việc sử dụng hình tượng đất nước giúp tác giả truyền đạt được những giá trị văn hóa đặc trưng của cộng đồng.
- Biểu tượng cho sự hy sinh và đấu tranh: Trong các giai đoạn khó khăn, hình tượng đất nước thường xuất hiện như biểu tượng cho sự hy sinh và kiên cường. Đây là nguồn cảm hứng để nhắc nhở về những nỗ lực phi thường của nhân dân và chiến sĩ trong việc bảo vệ, giữ gìn tự do, độc lập.
- Tương tác giữa con người và thiên nhiên: Hình tượng đất nước thường liên quan đến mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên. Cảnh đẹp tự nhiên, những bức tranh về đất đai, sông nước sẽ làm tăng thêm giá trị nghệ thuật và tình cảm tới đất nước.
Thông qua phân tích tác phẩm Đất nước, có thể thấy tác giả Nguyễn Khoa Điềm đã xuất sắc thể hiện hình ảnh đất nước tới độc giả bằng cách khai thác yếu tố văn học dân gian, chất giọng trữ tình - chính luận cùng với khả năng linh hoạt giọng văn ở từng nội dung trong tác phẩm. Đây cũng là đề tài được khai thác rất nhiều trong các bài thi mà học sinh nhất định không thể bỏ qua.
