Vài nét về tác giả, tác phẩm “Việt Bắc”
Để hiểu sâu hơn về một tác phẩm “Việt Bắc”, người học cần có cái nhìn tổng quan về tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh sáng tác nên tác phẩm. Có vậy người học mới cảm nhận rõ giá trị nghệ thuật và ý nghĩa sâu sắc của bài thơ.
Tác giả
Tố Hữu, tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, sinh năm 1920 tại làng Phù Lai, nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông xuất thân từ một gia đình nho học yêu văn chương tại Huế. Tố Hữu sớm giác ngộ và tham gia hoạt động cách mạng, kiên cường đấu tranh trong các nhà tù thực dân.
Trong sự nghiệp của mình, ông đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng trên mặt trận văn hóa và trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Con đường thơ và cách mạng của Tố Hữu luôn gắn bó chặt chẽ với nhau, không thể tách rời. Mỗi tập thơ của ông đều phản ánh một chặng đường của cách mạng.
Tác phẩm “Việt Bắc”
Tác phẩm Việt Bắc là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Tố Hữu, ra đời trong bối cảnh lịch sử đặc biệt. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và việc ký kết Hiệp định Giơ-ne-vơ vào tháng 7 năm 1954, hòa bình đã được lập lại, mở ra một trang sử mới cho dân tộc. Vào tháng 10 năm 1954, khi những người kháng chiến từ căn cứ miền núi trở về miền xuôi và Trung ương Đảng cùng Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc để trở về thủ đô, Tố Hữu đã sáng tác bài thơ này nhằm ghi dấu một sự kiện lịch sử trọng đại.
Những câu thơ khắc họa bức tranh tứ bình Việt Bắc nằm trong phần đầu của tác phẩm.
Lập dàn ý phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc chi tiết
Để phân tích sâu sắc, đầy đủ bức tranh tứ bình Việt Bắc của Tố Hữu để làm tốt soạn văn lớp 12 thì việc lập dàn ý chi tiết là một bước quan trọng. Học sinh có thể tham khảo mẫu dàn ý phân tích tỉ mỉ từng phần của bức tranh dưới đây để có cái nhìn rõ ràng hơn về sự kết hợp tinh tế giữa thiên nhiên và con người trong đó.
a) Mở bài:
- Giới thiệu tác giả Tố Hữu: Tố Hữu là một trong những nhà thơ lớn của văn học Việt Nam, nổi bật với dòng thơ trữ tình chính trị, thơ ông luôn thể hiện những bước chuyển mình của dân tộc qua các chặng đường đấu tranh gian khổ nhưng vinh quang.
- Giới thiệu bài thơ Việt Bắc: Tác phẩm là một trong những thành tựu xuất sắc của Tố Hữu, thể hiện tình cảm sâu nặng của nhà thơ đối với cách mạng và những người dân đã đồng hành cùng cuộc kháng chiến.
- Nhấn mạnh bức tranh tứ bình Việt Bắc: Đoạn thơ này được xem là tinh hoa của Việt Bắc, nổi bật với vẻ đẹp thiên nhiên và con người qua bốn mùa.
b) Thân bài:
Khái quát về bài thơ Việt Bắc:
- Hoàn cảnh ra đời: Tố Hữu sáng tác bài thơ Việt Bắc sau chiến thắng Điện Biên Phủ, khi Trung ương Đảng và Chính phủ chuyển từ chiến khu Việt Bắc về thủ đô, mở ra một giai đoạn mới của dân tộc.
- Bức tranh tứ bình Việt Bắc là những dòng thơ chứa đựng nỗi nhớ của người ra đi đối với người ở lại, khắc họa thiên nhiên và con người Việt Bắc qua bốn mùa.
- Hai câu thơ đầu: Lời ướm hỏi của người ra đi, thể hiện sự băn khoăn về tình cảm người ở lại, từ đó bộc lộ nỗi nhớ da diết.
Luận điểm 1: Bức tranh mùa đông
- “Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi”: Bằng bút pháp chấm phá, tác giả làm nổi bật màu đỏ của hoa chuối trên nền xanh của núi rừng, gợi liên tưởng đến ngọn đuốc ấm áp trong cái lạnh mùa đông.
- “Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng”: Hình ảnh người lao động hiện lên khỏe khoắn, với ánh nắng lấp lánh trên con dao, biểu tượng của sự chủ động, mạnh mẽ trước thiên nhiên.
Luận điểm 2: Bức tranh mùa xuân
- “Ngày xuân mơ nở trắng rừng”: Màu trắng của hoa mơ trải rộng khắp núi rừng, thể hiện sự tươi mới và tràn đầy sức sống khi xuân đến.
- “Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang”: Hình ảnh người lao động hiện lên với sự tài hoa, khéo léo và chăm chỉ, từng công việc đều được chăm chút kỹ lưỡng.
Luận điểm 3: Bức tranh mùa hạ
- “Ve kêu rừng phách đổ vàng”: Sự chuyển mình mạnh mẽ của thiên nhiên, khi cả khu rừng phách bừng lên sắc vàng dưới tiếng ve rộn ràng.
- “Nhớ cô em gái hái măng một mình”: Hình ảnh cô gái Việt Bắc hiện lên với sự cần cù, chịu khó, gợi lên tình cảm yêu thương và trân trọng của tác giả đối với con người nơi đây.
Luận điểm 4: Bức tranh mùa thu
- “Rừng thu trăng rọi hòa bình”: Ánh trăng chiếu sáng núi rừng, mang lại cảm giác bình yên, tự do sau những năm tháng kháng chiến.
- Con người hiện lên với tình cảm chân thành, say sưa cất tiếng hát, biểu hiện sự thủy chung, tình nghĩa sâu nặng.
Đánh giá chung:
- Nghệ thuật tứ bình: Tạo nên sự cân đối, hài hòa, tái hiện một cách toàn diện vẻ đẹp của thiên nhiên và con người Việt Bắc qua bốn mùa. Bốn bức tranh bổ trợ, tôn lên giá trị của nhau, tạo nên một tổng thể tuyệt đẹp, không thể tách rời.
c) Kết bài:
- Khái quát lại nghệ thuật và phong cách thơ Tố Hữu: Việt Bắc thể hiện tính dân tộc rõ nét với thể thơ lục bát truyền thống, ngôn ngữ giản dị, hình ảnh gần gũi và giọng điệu trữ tình, sâu lắng.
- Tổng kết giá trị nội dung: Bức tranh tứ bình Việt Bắc là một trong những đoạn thơ hay nhất của Tố Hữu. Sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và con người đã tạo nên một bức tranh toàn cảnh về cuộc sống, tình cảm của người dân Việt Bắc.
Sơ đồ tư duy phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc
Trước khi viết bài cảm nhận bức tranh tứ bình Việt Bắc, học sinh nên sử dụng sơ đồ tư duy để nắm được những yếu tố nổi bật và sự kết hợp tinh tế của các yếu tố trong bức tranh tứ bình, từ đó làm rõ ý nghĩa mà tác giả muốn gửi gắm thông qua biểu tượng này.
Mẫu bài phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc dành cho học sinh giỏi
Câu hỏi phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc của Tố Hữu thường được đưa vào các bài kiểm tra hoặc kỳ thi quan trọng, đặc biệt là kỳ thi học sinh giỏi vì đây là một đề tài hay và không phải ai cũng có thể làm tốt. Dưới đây là một mẫu phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc tham khảo, học sinh có thể tham khảo và viết lại bằng văn phong của mình.
Mẫu tham khảo:
Nền văn học Việt Nam đã khắc ghi dấu ấn của nhiều tác giả với những đóng góp quan trọng qua từng giai đoạn lịch sử. Trong số đó, không thể không nhắc đến Tố Hữu, một nhà thơ xuất sắc của văn học Việt Nam. Với hình ảnh người chiến sĩ dũng cảm, có tình cảm gắn bó sâu sắc với đồng bào Việt Bắc, Tố Hữu đã mang đến cho người đọc một góc nhìn trữ tình, lãng mạn về người lính trong thời chiến thông qua bài thơ "Việt Bắc". Một trong những điểm nổi bật của tác phẩm đó là những hồi ức của người chiến sĩ khi chia tay vùng đất này, đặc biệt là bức tranh tứ bình Việt Bắc:
"Ta về, mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Ðèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.”
Mười câu thơ này mô tả hình ảnh thiên nhiên và con người Việt Bắc trong ký ức của người ra đi. Ban đầu, người lính bày tỏ tình cảm của mình với những người ở lại:
"Ta về, mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người"
Hai câu thơ này vừa là câu hỏi tu từ, vừa là lời tự khẳng định. Đối với Tố Hữu, người chiến sĩ ra đi không chỉ nhớ về những ngày tháng khó khăn, gian khổ "bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng" mà còn nhớ đến vẻ đẹp đặc trưng của hoa và người. "Hoa" ở đây tượng trưng cho vẻ đẹp thiên nhiên Việt Bắc, trong khi "người" đại diện cho con người nơi đây, những người mặc áo chàm giản dị nhưng tấm lòng lại đậm đà, son sắt. Sự hòa quyện giữa hoa và người đã tạo nên nét độc đáo riêng biệt của vùng đất này, tạo thành một cấu trúc đặc sắc cho đoạn thơ.
Sau khi khẳng định nỗi nhớ đối với thiên nhiên và con người Việt Bắc, người ra đi tiếp tục cụ thể hóa tình cảm đó qua từng mùa trong năm, bắt đầu từ mùa đông:
"Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Ðèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng"
Trên nền xanh bát ngát của rừng già, hoa chuối đỏ tươi hiện lên như những ngọn đuốc sáng rực rỡ, tạo nên một bức tranh vừa tương phản, vừa hài hòa. Màu "đỏ tươi" của hoa chuối nổi bật giữa cái màu xanh ngút ngàn của núi rừng, làm cho khung cảnh thiên nhiên Việt Bắc trở nên rực rỡ, ấm áp hơn, xua đi sự lạnh lẽo vốn có của mùa đông nơi đây. Đồng thời, hình ảnh con người xuất hiện, kỳ vĩ và hùng tráng trước thiên nhiên bao la, trở thành linh hồn của bức tranh mùa đông Việt Bắc.
Sau mùa đông, mùa xuân hiện lên với vẻ đẹp tinh khôi:
"Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang"
Cảnh sắc mùa xuân được miêu tả bằng màu trắng tinh khôi của hoa mơ nở khắp rừng. Từ "trắng rừng" được đảo ngữ để nhấn mạnh vào sự tràn ngập của màu trắng, làm bừng sáng cả không gian. Trong không khí tươi mới ấy, con người xuất hiện với những công việc thường nhật: cần mẫn, khéo léo, tỉ mỉ chuốt từng sợi giang để làm nón. Hình ảnh này phản ánh đức tính cần cù, chịu khó của người dân Việt Bắc.
Khi mùa hè đến, bức tranh Việt Bắc trở nên sống động hơn:
"Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình"
Tiếng ve kêu là dấu hiệu của mùa hè, rừng phách lúc này cũng chuyển sang màu vàng rực rỡ. Động từ "đổ" thể hiện sự biến đổi mạnh mẽ, đồng loạt của cả rừng cây. Cảnh thiên nhiên mùa hè rộn rã âm thanh, tươi sáng sắc màu, làm nổi bật hình ảnh cô gái áo chàm hái măng một mình. Dù đơn độc trong công việc nhưng hình ảnh này lại toát lên sự thơ mộng, gần gũi và tình cảm, thể hiện vẻ đẹp chịu thương chịu khó của cô gái Việt Bắc.
Kết thúc bức tranh tứ bình là mùa thu thanh bình:
"Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung"
Ánh trăng hòa bình soi sáng không gian núi rừng, mang đến cảm giác yên bình và ấm áp. Tiếng hát ân tình, thủy chung kết thúc bức tranh mùa thu, gợi lên những rung động sâu xa về tình yêu quê hương, đất nước, cũng như tình cảm đồng chí, đồng bào thắm thiết.
Đoạn trích này như một bản nhạc hài hòa, lãng mạn, kết hợp giữa tình ca và khúc ca hào hùng về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Tố Hữu đã bộc lộ những tình cảm sâu đậm dành cho vùng đất Việt Bắc, ngợi ca tinh thần đồng chí và nghĩa tình đồng bào. Qua đó, ông cũng nhắn nhủ với người đọc về những trang sử hào hùng của dân tộc, thấm đượm lòng yêu nước và tinh thần cách mạng bất khuất.
Những yếu tố hiện đại trong bức tranh tứ bình Việt Bắc
Sáng tạo chính là nguồn cội của sức sống trong nghệ thuật, làm cho mỗi tác phẩm thơ ca trở nên độc đáo và đầy sức ảnh hưởng. Đặc biệt, trong "Việt Bắc", Tố Hữu đã thể hiện tài năng sáng tạo nghệ thuật của mình qua việc sử dụng từ ngữ để làm nổi bật tính hiện đại trong bức tranh tứ bình Việt Bắc.
Tố Hữu đã khéo léo chọn lựa từ ngữ để tăng cường hiệu quả hình ảnh trong thơ. Ví dụ, từ "đổ" trong câu thơ "Ve kêu rừng phách đổ vàng" không chỉ miêu tả sự thay đổi màu sắc mà còn truyền đạt cảm giác chuyển động mạnh mẽ của thời gian. Khác với từ "rũa" trong câu thơ "Trong vườn sắc đỏ rũa màu xanh" của Xuân Diệu, chỉ ra sự thay đổi từ từ, hoặc từ "nhuộm" trong câu thơ "Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng" của Nguyễn Bính, gợi lên một quá trình đang hoàn tất, từ "đổ" trong thơ Tố Hữu mang đến cảm giác chuyển biến đồng loạt và nhanh chóng. Sự lựa chọn từ ngữ này đã làm cho cảnh vật trong "Việt Bắc" trở nên lôi cuốn và rực rỡ hơn bao giờ hết, làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên vùng núi rừng Việt Bắc.
Những điểm cần lưu ý khi phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc để đạt hiệu quả cao
Nếu muốn đạt điểm cao khi gặp dạng bài nêu cảm nhận về bức tranh tứ bình Việt Bắc của Tố Hữu, học sinh cần chú trọng đến một số điểm quan trọng sau:
- Trước hết, cần hiểu rõ bối cảnh lịch sử và ý nghĩa của bài thơ "Việt Bắc" trong văn học cách mạng Việt Nam, từ đó nhận diện đúng tinh thần, tình cảm mà Tố Hữu muốn truyền tải qua hình ảnh bức tranh tứ bình Việt Bắc.
- Việc phân tích từng mùa trong bức tranh tứ bình Việt Bắc cần đi sâu vào cảm xúc, hình ảnh thiên nhiên và con người trong mỗi câu thơ, đảm bảo nắm bắt được sự tương tác hài hòa giữa cảnh sắc thiên nhiên và tình cảm con người. Điều này không chỉ giúp tạo ra sự liên kết chặt chẽ trong phân tích mà còn mang lại cái nhìn toàn diện và sâu sắc về tác phẩm.
Khép lại bài phân tích bức tranh tứ bình Việt Bắc, ta càng thêm hiểu sâu sắc về tài năng và tình cảm của nhà thơ Tố Hữu. Bức tranh ấy không chỉ là một biểu tượng nghệ thuật độc đáo mà còn là một tài liệu quý giá giúp chúng ta hiểu hơn về cuộc sống, con người Việt Bắc trong những năm kháng chiến chống Pháp. Cho đến tận ngày nay, bức tranh tứ bình Việt Bắc vẫn giữ nguyên giá trị của nó, gợi nhắc chúng ta về một thời kỳ hào hùng của dân tộc và khơi dậy trong mỗi người lòng tự hào dân tộc to lớn.
