Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm Thiên Trường vãn vọng
Trước khi soạn bài Thiên Trường vãn vọng, hãy cùng điểm qua những thông tin đặc biệt về tác giả và tác phẩm này.
Tác giả
Trần Nhân Tông (1258-1308), tên thật là Trần Khâm, con trưởng của ông Trần Thánh Tông. Ông là một vị vua yêu nước, anh hùng, nổi tiếng khoan hòa, nhân ái. Ông cùng vua cha lãnh đạo hai cuộc kháng chiến chống giặc Mông – Nguyên thắng lợi vẻ vang.
Năm 1299, sau khi nhường ngôi cho con là Trần Anh Tông, Trần Nhân Tông về tu ở chùa Yên Tử (Quảng Ninh ngày nay) và trở thành vị tổ thứ nhất của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. Ông được biết đến là một nhà văn hóa và nhà thơ tiêu biểu của thời Trần.
Trần Nhân Tông để lại một khối lượng tác phẩm đồ sộ, bao gồm thơ, văn, các tác phẩm Phật giáo. Thơ của ông mang đậm dấu ấn cá nhân, kết hợp hài hòa giữa tư tưởng Phật giáo và tình cảm dân tộc.
Các tác phẩm tiêu biểu của ông có thể kể đến: Thiền lâm thiết chủy ngữ lục, Tăng già toái sự, Đại hương hải ấn thi tập, Thạch thất mỵ ngữ, Trần Nhân Tông thi tập.
Phong cách nghệ thuật thơ của Trần Nhân Tông được đánh giá cao bởi sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa cảm quan triết học và cảm quan thế sự. Ông có tinh thần lạc quan, yêu đời, tấm lòng vị tha của một nhân cách lớn lao và sự rung động tinh tế, lòng yêu tự do của một nghệ sĩ.
Tác phẩm
Tác phẩm Thiên Trường vãn vọng còn có tên là Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra, được Trần Nhân Tông sáng tác trong một dịp về thăm quê. Theo thông tin từ sử sách, các vua đời Trần thường cho xây dựng hành cung ở quê gọi là cung Thiên Trường để thỉnh thoảng về nghỉ ngơi. Mỗi dịp về đó, các vua thường lưu lại những bài thơ và "Thiên Trường vãn vọng" là một trong số đó.
Ngày tháng sáng tác không được ghi cụ thể nhưng chắc chắn bài thơ ra đời sau chiến thắng quân Nguyên - Mông lần thứ ba không lâu, vào khoảng những năm 90 của thế kỉ XIII, khi cuộc sống yên bình của nhân dân đang được khôi phục.
Về giá trị nội dung cần khai thác khi soạn bài Thiên Trường vãn vọng: Bài thơ vẽ nên một bức tranh hoàng hôn tuyệt đẹp ở vùng quê Thiên Trường. Cảnh vật tuy tĩnh lặng nhưng vẫn tràn đầy sức sống. Qua đó, tác giả thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc, một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế trước vẻ đẹp của thiên nhiên.
Giá trị nghệ thuật cần đúc kết khi soạn văn lớp 8 bài Thiên Trường vãn vọng:
- Kết hợp điệp ngữ và tiểu đối một cách sáng tạo.
- Nhịp thơ êm ái, hài hòa.
- Sử dụng ngôn ngữ miêu tả đậm chất hội họa.
- Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, mang lại cảm giác súc tích và trang nhã.
Tóm tắt nội dung
Để soạn bài Thiên Trường vãn vọng, hãy nắm vững nội dung chính của bài thơ được tóm tắt dưới đây:
Bài thơ “Thiên Trường vãn vọng” của vua Trần Nhân Tông đã khắc họa một bức tranh tuyệt đẹp về miền quê Bắc Bộ Việt Nam. Tác phẩm không chỉ thể hiện tài năng và sự tinh tế trong quan sát của nhà thơ mà còn bộc lộ tình cảm sâu nặng đối với quê hương. Giữa khung cảnh làng quê ấy, tác giả như đắm mình vào cảnh vật, non sông, mở rộng tấm lòng để đón nhận vẻ đẹp giản dị và yên bình của cuộc sống.
Hướng dẫn soạn bài Thiên Trường vãn vọng đầy đủ ý - Kết nối tri thức với cuộc sống
Để soạn bài Thiên Trường vãn vọng trong bộ sách kết nối tri thức, có 3 mục chính cần triển khai đó là trước khi đọc, đọc văn bản và sau khi đọc.
Soạn bài Thiên Trường vãn vọng - Trước khi đọc
Câu hỏi: Em có thích ngắm cảnh hoàng hôn không? Vì sao? (t43, Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý trả lời:
Em thích ngắm cảnh hoàng hôn vì nó mang lại cho em cảm giác yên bình và tĩnh lặng. Mỗi lần ngắm hoàng hôn, em thấy mọi lo toan và căng thẳng của ngày dài dường như tan biến theo ánh mặt trời lặn dần. Màu sắc rực rỡ của bầu trời, từ vàng, cam đến tím, tạo nên một khung cảnh đẹp tuyệt vời và huyền ảo. Khoảnh khắc đó không chỉ đẹp về mặt thị giác mà còn giúp em có thời gian suy ngẫm và tận hưởng những giây phút thư giãn, hòa mình với thiên nhiên.
Soạn bài Thiên Trường vãn vọng- Đọc văn bản
1. Theo dõi: Biện pháp tu từ điệp ngữ kết hợp hình thức đối trong hai câu thơ đầu.
- Điệp ngữ: dường
- Đối: Trước xóm đối với sau thôn.
2. Hình dung: Hình ảnh con người và hình ảnh thiên nhiên.
- Hình ảnh con người hiện lên: Mục đồng
- Hình ảnh thiên nhiên được miêu tả là: Khói, bóng chiều, trâu, cò trắng liệng xuống đồng
Soạn bài Thiên Trường vãn vọng- Sau khi đọc
Câu 1: Hãy xác định thể thơ của Thiên Trường vãn vọng và cho biết em dựa vào các yếu tố nào để nhận biết thể thơ đó. (t44, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý trả lời:
Khi soạn bài Thiên Trường vãn vọng, có thể thấy bài thơ này theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. Lý do bởi:
- Số câu: 4 câu
- Mỗi câu: 7 chữ/câu
- Hiệp vần: chữ cuối câu 1, 2, 4
Câu 2: Cảnh vật ở hai câu đầu được tái hiện trong khoảng thời gian nào? Chỉ ra mối liên hệ giữa thời gian cùng các hình ảnh được miêu tả. (t44, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý trả lời:
Với hai câu thơ đầu, Trần Nhân Tông đã vẽ nên một bức tranh hoàng hôn tuyệt đẹp.
Mối liên hệ:
- Khung cảnh đặc trưng hoàng hôn nơi làng quê: trước thôn, sau thôn "mờ mờ như khói phủ." "Khói" ở đây có thể hiểu là làn sương mỏng nhẹ buông xuống lúc hoàng hôn và cũng có thể là sương hòa lẫn cùng khói lam chiều tỏa ra từ những mái rạ trong thôn.
- Cảnh hoàng hôn vô cùng mờ ảo, nơi thì nắng nhạt dần, nơi thì nắng đã tắt khiến cho bóng chiều bảng lảng "nửa như có, nửa như không." Thời gian vô hình dần được "hữu hình hóa" qua sự biến đổi tinh tế của cảnh vật.
Câu 3: Những hình ảnh ở hai câu thơ cuối gợi lên trong em một bức tranh cuộc sống như thế nào? (trang 44 sgk Ngữ văn 8 Tập 1)
Gợi ý trả lời:
Bức tranh trong hai câu thơ cuối trở nên sinh động nhờ sự xuất hiện của âm thanh và hoạt động của sự vật. Hình ảnh “cò trắng từng đôi liệng xuống đồng” mở ra không gian thoáng đãng, cao rộng và trong lành. Cảnh vật toát lên vẻ yên ả, bình dị, thể hiện sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Qua đó, người đọc cảm nhận được sự gần gũi, thân quen và một cuộc sống thanh bình nơi làng quê.
Câu 4: Thiên Trường vãn vọng tái hiện cảnh vật và cuộc sống con người trong nhiều khoảng không gian. Sau khi soạn bài Thiên Trường vãn vọng, em hãy chỉ ra những khoảng không gian đó theo trình tự được miêu tả trong bài thơ. (trang 44 sgk Ngữ văn 8 Tập 1)
Gợi ý trả lời:
Trong bài thơ, cảnh vật và cuộc sống con người được tái hiện qua nhiều khoảng không gian khác nhau, theo trình tự như sau:
Không gian làng quê buổi chiều tà: "Trước thôn sau thôn mờ mờ khói phủ".
=> Đây là không gian làng quê trong ánh hoàng hôn, khói lam chiều phủ mờ trước và sau thôn, tạo nên một cảnh tượng yên bình và thanh tịnh.
Không gian cánh đồng: "Cò trắng từng đôi liệng xuống đồng".
=> Không gian này mở rộng ra cánh đồng với hình ảnh những con cò trắng bay liệng, làm cho không gian trở nên thoáng đãng và cao rộng.
Không gian cuộc sống sinh hoạt: "Lom khom dưới núi tiều vài chú” và "Lác đác bên sông chợ mấy nhà."
=> Đây là không gian miêu tả những hoạt động sinh hoạt thường ngày của người dân, như những người tiều phu lom khom dưới chân núi và một vài ngôi chợ nhỏ lác đác bên sông.
Câu 5: Qua bức tranh thiên nhiên và cuộc sống được tái hiện trong bài, tác giả đã bộc lộ cảm xúc, tâm trạng gì? (t44, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý trả lời:
Tác giả đã bộc lộ cảm xúc và tâm trạng chìm đắm, say sưa trong cảnh vật. Khi ngắm nhìn và thưởng thức nét đẹp của xóm thôn, tác giả cảm thấy vui mừng và hạnh phúc trước cuộc sống yên bình, không còn vướng bận binh đao. Những hình ảnh mộc mạc và thanh tịnh của làng quê khiến nhà vua cảm thấy thư thái và yên bình, đồng thời gợi lên trong lòng ông tình yêu thương, sự gắn bó sâu sắc với quê hương.
Những cảm xúc này thể hiện tấm lòng nhân hậu và sự trân trọng của tác giả đối với vẻ đẹp và giá trị của cuộc sống bình yên, hòa hợp với thiên nhiên và con người.
Câu 6: Câu kết trong bài thơ tứ tuyệt Đường luật thường để lại dư âm. Vậy câu kết trong Thiên Trường vãn vọng có thể gợi cho em những cảm xúc, suy nghĩ gì. (t45, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý trả lời:
- Cảm giác yên bình và thanh tịnh: Hình ảnh “cò trắng từng đôi liệng xuống đồng” gợi lên một khung cảnh yên bình, thanh tịnh của làng quê. Em cảm nhận được sự yên ả, không vướng bận, cuộc sống diễn ra trong sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.
- Tình yêu và gắn bó với quê hương: Từ sự mô tả chi tiết và tinh tế, em cảm nhận được tình yêu sâu đậm và sự gắn bó của tác giả với quê hương. Tác giả không chỉ yêu cảnh vật mà còn yêu con người, cuộc sống bình dị nơi đây.
Câu 7: Tác giả của bài thơ Thiên Trường vãn vọng còn là một vị vua. Điều đó gợi cho em những suy nghĩ gì khi soạn bài Thiên Trường vãn vọng? (t45, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý:
Trần Nhân Tông là vị vua anh minh của nhà Trần, không chỉ là một nhà lãnh đạo tài ba mà còn là một thi sĩ tài hoa. Bài thơ "Thiên Trường vãn vọng" đã cho thấy một tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên và cuộc sống bình dị của ông. Qua những vần thơ giản dị, gần gũi, ta cảm nhận được sự gắn bó sâu sắc giữa nhà vua với nhân dân.
Không có khoảng cách giữa một vị vua và một người nông dân, tất cả đều hòa quyện vào bức tranh làng quê yên bình. Chính tình yêu thương và sự gần gũi với dân đã giúp nhà Trần đoàn kết, vượt qua mọi khó khăn, bảo vệ vững chắc giang sơn.
Bài tập liên hệ - Viết kết nối với đọc
Câu hỏi: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) trình bày cảm nhận của em về nhan đề hoặc một hình ảnh đặc sắc khi soạn văn lớp 8 Thiên Trường vãn vọng. (t45, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Gợi ý 1 (Hình ảnh đặc sắc):
Hình ảnh "cò trắng từng đôi liệng xuống đồng" trong bài thơ "Thiên Trường vãn vọng" đã để lại trong tôi ấn tượng sâu sắc. Cò trắng tượng trưng cho sự thanh cao, tinh khiết, còn hình ảnh chúng bay lượn trên cánh đồng mang đến cảm giác tự do, phóng khoáng. Bức tranh ấy gợi lên một cuộc sống yên bình, thanh tĩnh nơi làng quê. Đồng thời, hình ảnh cò trắng cũng là một chi tiết nghệ thuật đặc sắc, góp phần tạo nên vẻ đẹp nên thơ cho bài thơ.
Gợi ý 2 (Nhan đề):
Nhan đề "Thiên Trường vãn vọng" đã khơi gợi trong tôi một bức tranh hoàng hôn yên bình tại phủ Thiên Trường. Từ "vãn vọng" gợi nhớ đến hình ảnh tác giả đứng ngắm nhìn cảnh vật chiều tà với tâm hồn thư thái, tĩnh lặng. Cảnh "trước thôn, sau thôn mờ mờ như khói phủ" hay "cò trắng từng đôi liệng xuống đồng" càng làm tăng thêm vẻ đẹp nên thơ, hữu tình của bức tranh quê hương. Qua nhan đề, ta cảm nhận được tình yêu quê hương sâu sắc của tác giả, một tâm hồn nhạy cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên.
Qua soạn bài Thiên Trường vãn vọng, ta cảm nhận được tình yêu quê hương sâu sắc của Trần Nhân Tông, một tâm hồn nhạy cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Bài thơ không chỉ là một bức tranh phong cảnh đẹp mà còn là tiếng lòng của một con người luôn hướng về cội nguồn.
