Tác giả, tác phẩm Chiếc lược ngà
Trước khi soạn bài Chiếc lược ngà, hãy tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm này.
Tác giả
Nhà văn Nguyễn Quang Sáng (1932-2014) là một tên tuổi quan trọng trong nền văn học Việt Nam, với nhiều tác phẩm nổi tiếng và ảnh hưởng sâu rộng. Sinh ngày 12 tháng 1 năm 1932 tại xã Mỹ Luông, huyện Chợ Mới, An Giang, ông đã trải qua một cuộc đời gắn bó chặt chẽ với các hoạt động văn học và cách mạng.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Quang Sáng gia nhập quân đội và hoạt động ở miền Nam. Sau năm 1954, ông tập kết ra Bắc và bắt đầu sự nghiệp viết văn từ đó. Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ bùng nổ, ông trở lại miền Nam, tiếp tục chiến đấu và cống hiến cho nền văn học.
Sau ngày đất nước thống nhất tháng 4 năm 1975, Nguyễn Quang Sáng về TP.HCM và giữ nhiều chức vụ quan trọng trong Hội Nhà văn TP.HCM, từ Tổng thư ký đến Chủ tịch Hội các khóa 1, 2 và 3. Ông cũng là hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1957 và đóng góp tích cực trong các hoạt động của Hội.
Những sáng tác của ông không chỉ nổi bật với hình ảnh và màu sắc bi tráng mà còn chứa đựng tình huống kịch tính và chất thơ ca, làm cho mỗi câu chuyện trở nên sinh động và cảm xúc. Chính sự kết hợp này đã tạo nên một dấu ấn độc đáo trong văn xuôi của Nguyễn Quang Sáng, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.
Nhà văn Nguyễn Quang Sáng đạt nhiều thành tựu đáng kể trong văn học và điện ảnh:
- Tư Quắn": Giải thưởng cuộc thi truyện ngắn của tạp chí Văn Nghệ Quân Đội (1959)
- "Dòng sông thơ ấu": Giải thưởng của Hội đồng Văn học Thiếu nhi Hội Nhà văn Việt Nam (1985)
- "Con mèo của Foujita": Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam (1994)
- "Cánh đồng hoang": Huy chương vàng Liên hoan phim toàn quốc (1980) và Huy chương vàng Liên hoan phim quốc tế ở Moskva (1981)
- "Mùa gió chướng": Giải bạc Liên hoan phim toàn quốc (1980)
- Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật (đợt II, 2001)
- Giải Mai vàng cho Nhà thơ xuất sắc năm 1997 với tác phẩm "Vểnh râu"
Tác phẩm
Hoàn cảnh sáng tác:
Việt Nam những năm 1960 đang trải qua cuộc kháng chiến chống Mỹ ác liệt. Chiến tranh đã gây ra nhiều đau thương, mất mát và chia cắt gia đình. Là một người lính, Nguyễn Quang Sáng đã chứng kiến những mất mát, hy sinh của đồng đội và những khó khăn của người dân. Ông đã trực tiếp cảm nhận được nỗi đau chia ly của những người lính phải xa gia đình.
Tác phẩm được viết trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ năm 1966, khi Nguyễn Quang Sáng đang hoạt động cách mạng và sáng tác văn học tại chiến trường miền Nam
Để soạn Chiếc lược ngà ngắn nhất và chi tiết nhất, ta chia bố cục bài như sau:
- Đoạn 1: Từ đầu…đến…”Nó nói trong tiếng nấc, vừa nói vừa từ từ tuột xuống” (Nội dung: Tình cảm cha con của bé Thu & ông Sáu).
- Đoạn 2: Đoạn còn lại (Nội dung: Ở khu căn cứ, ông Sáu làm chiếc lược ngà cho con).
Giá trị nội dung
Soạn văn Chiếc lược ngà cho ta thấy truyện ngắn đã thành công trong việc khắc họa một tình cảm gia đình thiêng liêng, đặc biệt là tình cha con, giữa bối cảnh chiến tranh khắc nghiệt. Tình yêu thương của ông Sáu dành cho con gái bé Thu được thể hiện một cách chân thành, sâu sắc qua từng hành động, cử chỉ. Tác phẩm không chỉ khơi gợi lòng trắc ẩn mà còn tôn vinh những giá trị cao đẹp của tình người, của tình yêu quê hương đất nước.
Giá trị nghệ thuật
Truyện kể theo điểm nhìn của bác Ba, một người bạn chiến đấu của ông Sáu, giúp tăng tính khách quan và chân thực cho câu chuyện. Nguyễn Quang Sáng đã thành công trong việc tạo dựng tình huống bất ngờ, tự nhiên và hợp lý, khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn và xúc động. Bên cạnh đó, soạn văn 9 Chiếc lược ngà còn nổi bật với nghệ thuật tâm lí nhân vật sâu sắc qua suy nghĩ, hành động và lời nói, làm cho mỗi nhân vật trở nên sống động và gần gũi với người đọc
Tóm tắt nội dung
Để soạn bài Chiếc lược ngà chính xác hãy bắt đầu với nội dung tóm tắt của truyện:
"Chiếc lược ngà" là câu chuyện cảm động về tình cha con trong bối cảnh chiến tranh Việt Nam. Nhân vật chính, ông Sáu, tham gia kháng chiến và phải xa gia đình nhiều năm. Khi trở về thăm nhà lần đầu, con gái ông, bé Thu, không nhận ra cha và tỏ ra lạnh lùng, xa cách.
Sau khi ông Sáu quay lại chiến trường, bé Thu mới nhận ra cha và tình cảm cha con bắt đầu nảy nở. Trước khi hy sinh, ông Sáu đã làm một chiếc lược ngà tặng con gái như một kỷ vật cuối cùng. Sau khi ông hy sinh, người đồng đội đã mang chiếc lược ngà về trao lại cho bé Thu, hoàn thành nguyện vọng cuối cùng của ông Sáu.
Hướng dẫn chi tiết soạn bài Chiếc lược ngà - Cánh diều
Sẽ có hai phần cần giải quyết khi soạn bài Chiếc lược ngà đó là nội dung trong sách giáo khoa và nội dung phần luyện tập.
Soạn bài Chiếc lược ngà - Đọc hiểu
Câu 1 (t94 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Chú ý bối cảnh xảy ra câu chuyện.
Trả lời:
Bối cảnh câu chuyện diễn ra vào những ngày đầu hòa bình mới lập lại, sau kháng chiến chống Pháp và Hiệp định Genève tháng 7 năm 1954.
Câu 2 (t95 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Hình dung cuộc gặp gỡ ban đầu của hai cha con.
Trả lời:
Người cha mang trong lòng nỗi nhớ thương khôn nguôi, khao khát được ôm con vào lòng và nghe con cất tiếng gọi "ba," nhưng đứa con lại xa lạ, sợ hãi, và vội vàng bỏ chạy.
Câu 3 (t95 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Chú ý ngôn ngữ đối thoại trong văn bản.
Trả lời:
Những câu gọi "Thu! Con!", "Ba đây con!" của ông Sáu thực chất chỉ là những lời độc thoại đầy tha thiết, vì bé Thu không hề đáp lại, thể hiện rõ sự xa cách và ngăn cách giữa hai cha con.
Câu 4 (t95 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Chú ý các lời “nói trổng” của bé Thu.
Trả lời:
- Thì má cứ kêu đi!
- Vô ăn cơm!
- Cơm chín rồi!
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái!
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Câu 5 (t96 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Lời nói của nhân vật bé Thu được trích dẫn trực tiếp hay gián tiếp?
Trả lời:
Lời nói của nhân vật bé Thu được trích dẫn trực tiếp, được thể hiện rõ qua dấu hai chấm và dấu gạch ngang để giới thiệu lời thoại, tạo nên sự chân thực và sống động trong cuộc đối thoại.
Câu 6 (t96 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Dự đoán xem nhân vật bé Thu sẽ làm gì?
Trả lời:
Dự đoán bé Thu sẽ tạm gác lại sự bướng bỉnh của mình và đồng ý gọi "ba" để nhờ ông Sáu chắt nước cơm.
Câu 7 (t97 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Thái độ của bé Thu có gì khác với lúc đầu gặp ông Sáu?
Trả lời:
Thái độ của bé Thu đã thay đổi rõ rệt so với lúc đầu gặp ông Sáu, không còn bướng bỉnh hay nhăn mày cau có nữa mà chuyển sang nét mặt sầm lại, buồn rầu, với cái nhìn đầy suy tư và sâu xa.
Câu 8 (t97 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Hình dung tình cảm xúc động trong lòng người cha và con gái.
Trả lời:
Ông Sáu nghẹn ngào, hạnh phúc vỡ òa khi lần đầu tiên nghe con gái cất tiếng gọi "ba," trong khi bé Thu cũng không kìm nén nổi cảm xúc, tiếng "ba" dồn nén bấy lâu nay bất chợt bùng phát thành một tiếng hét đầy xúc động.
Câu 9 (t98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Khi soạn bài Chiếc lược ngà, hãy cho biết vì sao bé Thu lúc đầu không nhận ông Sáu là cha mình?
Trả lời:
Vì ông Sáu trở về với diện mạo khác biệt so với hình chụp chung với mẹ mà bé Thu từng biết, đặc biệt là vết sẹo dài trên má phải khiến em không nhận ra ông là cha mình.
Câu 10 (t99 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Chi tiết nào thể hiện sự xúc động của nhân vật “tôi”?
Trả lời:
Chi tiết thể hiện sự xúc động của nhân vật "tôi" là khi "tôi bỗng thấy khó thở như có bàn tay ai nắm lấy trái tim tôi," cho thấy cảm xúc nghẹn ngào và sâu sắc trong lòng.
Câu 11 (t99 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Người cha đã làm gì để thực hiện lời hứa với con?
Trả lời:
Ông Sáu đã thực hiện lời hứa với con bằng cách kiếm được một khúc ngà trong rừng, sau đó cẩn thận và tỉ mỉ cưa khúc ngà thành từng miếng nhỏ.
Câu 12 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Chuyện không may gì đã xảy ra?
Trả lời:
Ông Sáu đã không may bị viên đạn từ máy bay Mỹ bắn vào ngực và hi sinh.
Câu 13 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Đoạn tóm tắt này cho biết điều gì?
Trả lời:
Đoạn tóm tắt cho chúng ta biết rằng bé Thu sẽ trở thành cô giao liên trong tương lai, và anh Ba đã trao tận tay bé Thu cây lược, đồng thời tình cảm cha con giữa họ đã nảy nở và trở nên sâu sắc.
Soạn bài Chiếc lược ngà - Sau khi đọc
Câu 1 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Tóm tắt câu chuyện trong văn bản. Nhan đề Chiếc lược ngà liên quan tới chi tiết nào trong văn bản?
Trả lời:
Tóm tắt: Văn bản kể về tình cảm cha con cảm động giữa ông Sáu và bé Thu. Vì chiến tranh, bé Thu không nhận ra cha mình khi ông trở về, chỉ biết ông qua bức ảnh chụp với mẹ. Khi ông Sáu về nghỉ phép, bé Thu đã lớn, nhìn thấy vết sẹo trên mặt ông nên sợ hãi và không nhận ông là cha. Dù ông Sáu rất quan tâm và yêu thương bé, cô bé vẫn ương bướng và xa lánh ông. Chỉ khi ông chuẩn bị lên đường trở lại đơn vị, bé Thu mới bật khóc và nhận cha. Ông Sáu luôn nghĩ về con trong những ngày ở chiến khu và hứa sẽ làm tặng bé một chiếc lược bằng ngà voi. Cuối cùng, ông hi sinh mà chưa kịp trao chiếc lược cho con.
Nhan đề “Chiếc lược ngà” liên quan đến việc bé Thu đã nhờ anh Sáu mua một cây lược khi về, và chi tiết anh Sáu đã tỉ mỉ làm chiếc lược ngà ở chiến trường để tặng con.
Câu 2 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Người kể câu chuyện là ai? Nêu tác dụng của ngôi kể này. Chỉ ra mối quan hệ giữa người kể chuyện với nhân vật chính trong văn bản.
Trả lời:
Người kể chuyện là anh Ba, đồng đội của ông Sáu. Ngôi kể thứ nhất này làm tăng tính chân thực cho câu chuyện, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn những diễn biến cảm xúc và tâm trạng của các nhân vật. Nó cũng thể hiện cảm xúc chân thật của nhân vật anh Ba đối với câu chuyện và các nhân vật chính.
Mối quan hệ giữa người kể chuyện và các nhân vật chính là: anh Ba là đồng đội của ông Sáu (cha của bé Thu).
Câu 3 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Phân tích biến chuyển trong suy nghĩ, hành động của bé Thu trước và sau khi nhận ông Sáu là cha mình. Qua soạn bài Chiếc lược ngà, hãy nhận xét về tính cách của nhân vật bé Thu.
Trả lời:
Trước khi bé Thu nhận ông Sáu là cha mình: Bé Thu chưa gặp cha suốt 8 năm và chỉ biết ông qua tấm ảnh. Khi ông Sáu về, cô bé cảm thấy hoảng sợ và xa lánh vì vết sẹo trên mặt ông. Dù ông Sáu tận tình chăm sóc, bé Thu vẫn lạnh nhạt, bướng bỉnh và từ chối gọi ông là cha.
Sau khi bé Thu nhận ông Sáu là cha mình: Khi ông Sáu chuẩn bị rời đi, bé Thu đã khóc và nhận cha, bộc lộ tình cảm chân thành và sự hối tiếc.
Nhận xét về tính cách của bé Thu: Bé Thu là cô bé nhạy cảm và bướng bỉnh, bị ảnh hưởng bởi chiến tranh. Cô có sự trưởng thành cảm xúc từ sự xa lánh sang tình yêu thương khi nhận ra sự hy sinh của cha.
Câu 4 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Phân tích nghệ thuật xây dựng cốt truyện (mở đầu, diễn biến, kết thúc) và nghệ thuật miêu tả nhân vật ( lời đối thoại, hành động, tâm lí...) của tác giả qua văn bản Chiếc lược ngà.
Trả lời:
Xây dựng cốt truyện:
- Mở đầu: Tình huống bất ngờ nhưng hợp lý với sự trở về của ông Sáu và sự khác biệt trong diện mạo khiến bé Thu lo lắng.
- Diễn biến: Cốt truyện chặt chẽ, từ sự xa lánh của bé Thu đến sự thay đổi khi ông Sáu chuẩn bị rời đi.
- Kết thúc: Cảm động khi bé Thu nhận cha và bộc lộ tình cảm chân thành.
Nghệ thuật miêu tả nhân vật:
- Hành động: Được miêu tả chi tiết, từ sự xa lánh đến quan tâm tận tình của ông Sáu.
- Tâm lý: Khai thác sâu sắc tâm lý bé Thu, từ sự hoảng sợ đến cảm xúc xúc động.
- Lời đối thoại: Chân thật, mang đậm chất địa phương, phản ánh rõ ràng cảm xúc và tâm trạng của nhân vật.
Câu 5 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Xác định chủ đề của văn bản khi soạn bài Chiếc lược ngà. Chủ đề ấy còn có ý nghĩa đối với cuộc sống hôm nay như thế nào?
Trả lời:
- Chủ đề: Tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh chiến tranh éo le.
- Ý nghĩa đối với cuộc sống hôm nay: Chủ đề nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ hòa bình và trân trọng tình cảm gia đình, đặc biệt là tình cha con.
Câu 6 (t100 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Ấn tượng sâu sắc nhất của em về nhân vật ông Sáu là gì? Vì sao?
Trả lời:
Ấn tượng sâu sắc nhất về nhân vật ông Sáu là sự hy sinh và tình yêu thương vô điều kiện dành cho con. Dù xa nhà lâu ngày và phải chịu đựng nhiều khó khăn, ông Sáu vẫn tận tâm chăm sóc và yêu thương bé Thu. Sự hy sinh của ông, đặc biệt là việc làm chiếc lược ngà cho con, thể hiện tình cha sâu sắc và sự hi sinh lớn lao vì gia đình. Tình cảm chân thành và sự dũng cảm của ông Sáu là điểm nhấn cảm động, làm nổi bật giá trị của tình cha con trong bối cảnh chiến tranh.
Bài tập liên hệ sau khi soạn bài Chiếc lược ngà
Câu hỏi: Nhân vật nào trong tác phẩm khiến bạn ấn tượng nhất khi soạn văn bài Chiếc lược ngà? Vì sao?
Nhân vật khiến tôi ấn tượng nhất trong tác phẩm "Chiếc lược ngà" là ông Sáu. Ông không chỉ thể hiện tình yêu sâu nặng và sự hy sinh cao cả đối với con gái mà còn thể hiện sự kiên cường và nghị lực trong hoàn cảnh chiến tranh. Sự chăm sóc tỉ mỉ khi làm chiếc lược ngà cho con và sự hy sinh của ông trước khi kịp trao quà cho con gái làm nổi bật phẩm chất cao đẹp của một người cha và chiến sĩ.
Sau khi soạn bài Chiếc lược ngà, chúng ta sẽ nhận ra tình yêu vô điều kiện của người cha dành cho con gái, phản ánh phẩm giá và lòng kiên cường trong hoàn cảnh chiến tranh. Tình yêu và sự hi sinh không bao giờ là vô nghĩa và những giá trị nhân văn này vẫn luôn quý giá trong mọi hoàn cảnh sống.
