Giới thiệu tác giả, tác phẩm Xúy Vân giả dại
Trước khi đi sâu vào phần soạn bài Xúy Vân giả dại, hãy cùng tìm hiểu đôi nét về tác giả và tác phẩm 'Xúy Vân giả dại' - Một trong những vở chèo đặc sắc của văn hóa nghệ thuật dân gian Việt Nam.
Tác giả
"Xúy Vân giả dại" là một trong những vở chèo nổi tiếng của sân khấu cổ Việt Nam, thuộc kho tàng nghệ thuật truyền thống phong phú của dân tộc. Tác giả của vở chèo này vẫn còn là một ẩn số trong lịch sử, được cho là đã phát triển và hoàn thiện từ những bản chèo truyền thống.
Tác phẩm
Quá trình soạn bài Xúy Vân giả dại, trong phần tác phẩm, học sinh cần làm rõ được các thông tin sau:
Thể loại: Xúy Vân giả dại thuộc thể loại chèo cổ.
Xuất xứ: Là một trong những vở chèo nổi tiếng của sân khấu cổ truyền Việt Nam, được lưu truyền và diễn xướng từ lâu đời.
Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp với biểu cảm qua ngôn ngữ, âm nhạc và vũ đạo.
Tóm tắt: Vở chèo kể về nhân vật Xúy Vân, một người phụ nữ bị ép gả cho người chồng mà cô không yêu. Trong sự đau khổ và tuyệt vọng, Xúy Vân quyết định giả điên để tìm cách thoát khỏi cuộc sống ngột ngạt, nhưng cuối cùng lại rơi vào bi kịch đau đớn.
Giá trị nội dung: Tác phẩm phản ánh bi kịch của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, sự bất lực trước số phận và những áp lực vô hình từ lễ giáo. Qua đó, vở chèo lên án những định kiến xã hội khắc nghiệt đối với phụ nữ.
Giá trị nghệ thuật:
- Tác giả tài tình miêu tả những diễn biến tâm lý phức tạp của nhân vật Thúy Vân.
- Nghệ thuật biểu đạt được thể hiện qua việc đan xen khéo léo giữa lời nói thật và lời nói trong cơn mê, phản ánh rõ nét sự mâu thuẫn trong tâm trạng nhân vật.
- Sự thay đổi trong tâm lý và cảm xúc của nhân vật được thể hiện tinh tế qua việc sử dụng các làn điệu nói và hát khác nhau.
Soạn bài Xúy Vân giả dại - Cánh Diều
Dưới đây là gợi ý chi tiết cho việc soạn bài Xúy Vân giả dại theo chương trình Cánh Diều, giúp học sinh tham khảo và trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa một cách đầy đủ và chính xác:
Soạn bài Xúy Vân giả dại: Phần Chuẩn bị đọc
Câu 1 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 64 SGK Văn 10 Cánh diều): Văn bản kể lại sự việc gì và diễn biến của sự việc đó như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Văn bản kể về câu chuyện Xúy Vân giả dại.
Diễn biến của câu chuyện:
- Xúy Vân được gả cho Kim Nhan, một chàng học trò nghèo ở Nam Định.
- Sau khi cưới, Kim Nhan lên Tràng An để ôn luyện thi cử, bỏ lại Xúy Vân ở nhà.
- Trong nỗi cô đơn chờ đợi, Xúy Vân bị Trần Phương, một kẻ giàu có ở Đông Ngàn, dụ dỗ và xui nàng giả điên để thoát khỏi cuộc hôn nhân.
- Xúy Vân giả điên, Kim Nhan cố gắng chữa trị nhưng không thành công và đành trả tự do cho nàng.
- Khi Trần Phương bộc lộ bản chất thật, Xúy Vân đau khổ, không dám trở về nhà và cuối cùng bị điên thật.
Nhân vật trung tâm của văn bản là Xúy Vân, được khắc họa qua hành động và lời nói.
Tác giả sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, điệp ngữ… để giúp người đọc dễ dàng hình dung tâm trạng và hoàn cảnh của nhân vật.
Câu 2 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 64 SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Nhân vật chính ở trong văn bản là ai? Nhân vật được thể hiện qua những chi tiết ngôn ngữ, hành động và tâm trạng,… như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Nhân vật chính trong văn bản là Xúy Vân.
Được khắc họa qua các chi tiết về ngôn ngữ, hành động, và tâm trạng:
- Xúy Vân là con gái của viên huyện Tề.
- Đảm đang và khéo léo, nàng được gả cho Kim Nham, một học trò nghèo ở Nam Định.
- Trong thời gian chồng dùi mài kinh sử, Xúy Vân buồn bã chờ đợi.
- Trước sự dụ dỗ của Trần Phương, nàng nghe theo lời xúi giục giả điên để thoát khỏi Kim Nham.
- Sau khi nhận ra mình bị lừa, từ giả điên, Xúy Vân trở nên điên thật.
- Quá đau khổ và xấu hổ, nàng cuối cùng đã nhảy xuống sông tự vẫn.
Câu 3 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 64 SGK Văn 10 Cánh diều): Văn bản có các chỉ dẫn sân khấu, các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ... nào được sử dụng? Các chỉ dẫn, biện pháp,... đó giúp em hình dung ra bối cạnh, hành động, tâm trạng,... của nhân vật ra sao?
Gợi ý trả lời:
Các chỉ dẫn được đặt trong ngoặc đơn (dùng để giải thích): số chú thích (giải nghĩa từ vựng), (nói lệch; vỉa; hát quả giang; đế), (hát điệu con gà rừng; tiếng trống nhịp nổi lên, Xúy Vân múa theo điệu bắt nhện, se tơ, dệt cửi. Sau khi múa xong, Xúy Vân hát và cười, hát điệu sa lệch; đế), (nói điệu sử rầu; nói; hát sắp; hát ngược; Xúy Vân vào, vừa đi vừa cười điên dại).
Biện pháp tu từ: Sử dụng ẩn dụ, so sánh, và điệp ngữ để làm nổi bật tâm trạng và hoàn cảnh của nhân vật.
Hình ảnh:
- Hình ảnh Xúy Vân múa điệu quay tơ, dệt cửi thể hiện một người phụ nữ đảm đang, khéo léo.
- Hình ảnh “Chờ cho bông lúa chín vàng - Để anh đi gặt, để nàng mang cơm” phản ánh khát vọng giản dị và ước mơ về hạnh phúc của Xúy Vân.
- Cảnh “Con cá rô nằm trong vũng chân trâu - Để cho năm bảy cần câu châu vào” gợi tả tình trạng bế tắc, bị áp lực từ nhiều phía.
Những chỉ dẫn và biện pháp tu từ trên giúp hình dung rõ hơn về bối cảnh, hành động, và tâm trạng của nhân vật:
- Tâm trạng buồn bã, đau khổ của Xúy Vân khi cảm thấy cuộc sống của mình không thành đạt: “Tôi kêu đò, đò nọ không thưa - Tôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò;” và “Chả nên gia thất thì về - Ở làm chi mãi cho chúng chê, bạn cười”.
- Cảm giác cô đơn, lạc lõng trong gia đình chồng: “Con gà rừng ăn lẫn với con công - Đắng cay chẳng có chịu được, ức!”
- Sự thất vọng khi ước mơ về một gia đình hạnh phúc không thành hiện thực do chồng bỏ bê vì mải mê học hành.
- Cảm giác uất ức, cô đơn, và sự quẫn bách khi không có ai chia sẻ nỗi đau: “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên.”
- Cuối đoạn trích, tâm trạng Xúy Vân trở nên hỗn loạn, điên dại, rối bời và mất phương hướng.
Câu 4 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 65 SGK Văn 10 Cánh diều): Nhan đề đoạn trích và hình ảnh vai diễn trên gợi cho em ấn tượng ban đầu như thế nào về nhân vật Xúy Vân?
Gợi ý trả lời:
Nhan đề của đoạn trích và hình ảnh vai diễn tạo cho em ấn tượng ban đầu rằng Xúy Vân là một cô gái xinh đẹp, duyên dáng, vốn dĩ bình thường và nết na, nhưng lại rơi vào tình cảnh phải giả dại.
Soạn bài Xúy Vân giả dại: Phần đọc hiểu
Câu 1 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Chú ý tới các chỉ dẫn sân khấu (in nghiêng ở trong ngoặc đơn) và ngôn ngữ của nhân vật để hình dung ra hành động cảm xúc, tâm trạng của nhân vật Xuý Vân.
Gợi ý trả lời:
Các chỉ dẫn sân khấu (như nói lệch, hát quả giang, vỉa, đế)
Ngôn ngữ của nhân vật: Đậm chất truyền cảm, mộc mạc và giản dị, đồng thời mang tính hình tượng và giàu giá trị văn chương.
Câu 2 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Cách sử dụng từ ngữ trong lời hát của ở đoạn này Xuý Vân có gì độc đáo.
Gợi ý trả lời:
Cách sử dụng từ ngữ trong lời hát của Xúy Vân ở đoạn này thật độc đáo, kết hợp giữa vẻ điên dại, ngây ngô và sự tỉnh táo chân thực. Ngôn ngữ giàu hình ảnh và ẩn ý này làm nổi bật tâm trạng đau khổ của Xúy Vân, phản ánh sự bẽ bàng và dang dở trong cuộc sống của nàng.
Câu 3 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Trong lời xưng danh, Xuý Vân đã kể điều gì về bản thân?
Gợi ý trả lời:
Trong lời xưng danh, Xúy Vân tự nhận mình là người dại dột, dù có tài năng nhưng lại mù quáng yêu Trần Phương. Nàng đã phụ bạc Kim Nham và nghe theo lời xúi giục của Trần Phương để giả điên nhằm thoát khỏi chồng. Đáng tiếc, từ việc giả dại, nàng cuối cùng đã trở thành điên thật.
Câu 4 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 66, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Chú ý tới các hình ảnh thể hiện tình cảnh, mơ ước và tâm trạng của nàng Xuý Vân.
Gợi ý trả lời:
Tâm trạng cô đơn và lạc lõng của Xúy Vân trong gia đình chồng được thể hiện qua hình ảnh “Con gà rừng ăn lẫn với con công – Đắng cay chẳng chịu được, ức!”
Sự thất vọng và mâu thuẫn giữa ước mơ về một gia đình hạnh phúc, với hình ảnh “Để anh đi gặt, để nàng mang cơm,” và thực tế là chồng bỏ bê, chỉ mải mê học hành, được phản ánh qua “Bông bông dắt, bông bông díu – Xa xa lắc, xa xa líu.”
Cảm giác uất ức và cô đơn, cùng sự quẫn bách của Xúy Vân được khắc họa qua hình ảnh “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên,” thể hiện nỗi tủi phận và sự thiếu vắng người chia sẻ.
Câu 5 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 66, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Hình dung điệu múa và lời hát của Xuý Vân trên sân khấu.
Gợi ý trả lời:
Điệu múa của Xúy Vân, với các động tác như “bắt nhện, xe tơ, dệt cửi,” thể hiện rõ sự đảm đang và khéo léo của nàng. Xúy Vân, một người phụ nữ lao động, có những ước mơ đơn giản và cụ thể. Tâm trạng của nàng được khắc họa sinh động qua những câu hát và những trận cười điên dại tưởng chừng vô nghĩa, nhưng thực chất phản ánh sự rối bời và nội tâm đầy bi kịch của nàng.
Câu 6 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 67, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Xuý Vân than vãn về điều gì? Chú ý tới biện pháp ẩn dụ trong đoạn hát sắp.
Gợi ý trả lời:
Xúy Vân thể hiện nỗi buồn bã và sự trằn trọc không thể ngủ do nỗi nhớ người tình, luyến tiếc mối tình đã qua.
Biện pháp ẩn dụ trong câu “Con cá rô nằm trong vũng chân trâu – Để cho năm bảy cần câu châu vào” miêu tả trạng thái cô đơn, ấm ức và quẫn bách của nàng. Câu này gợi lên hình ảnh về tình cảnh bế tắc và tù đọng, phản ánh áp lực từ nhiều phía.
Câu 7 (Soạn bài Xúy Vân giả dại Trang 67, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều): Chú ý đến những điều ngược đời, phi thực tế trong câu hát của nàng Xuý Vân?
Gợi ý trả lời:
Những tình tiết ngược đời và phi lý trong lời hát của Xúy Vân trở nên rõ nét nhất ở đoạn cuối của văn bản:
“Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông
…
Cưỡi con gà mà đi đánh giặc!”
Cuối đoạn văn, tâm trạng Xúy Vân lâm vào trạng thái điên dại, hỗn loạn và rối bời. Những câu nói chứa đầy nghịch lý và phi lý này gợi mở một thực trạng nội tâm xáo trộn, bất ổn và trớ trêu. Nhân vật dường như bị cuốn vào vòng xoáy của sự hỗn loạn, mất phương hướng và điên dại.
Soạn bài Xúy Vân giả dại: Phần đọc mở rộng
Câu 1 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều): Tác giả dân gian đã sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu nào để kể lại sự việc “Xúy Vân giả dại”?
Gợi ý trả lời:
Tác giả dân gian đã khéo léo sử dụng:
- Các lối nói như: nói lệch, vỉa, điệu sử rầu, và nói.
- Các làn điệu đặc trưng như: quả giang, con gà rừng, sắp, sa lệch, và hát ngược.
- Các vũ điệu: múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi.
- Chỉ dẫn sân khấu: Đế.
Câu 2 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều): Chỉ ra những lời nói câu hát chỉ dẫn sân khấu chủ yếu thể hiện:
a. Sự “nhập vai” là người bị điên dại của Xúy Vân.
b. Ước mơ về cuộc sống gia đình của nàng.
c. Thực tế cuộc sống của nàng trong gia đình chồng.
Gợi ý trả lời:
a) Sự “nhập vai” là người bị điên dại của Xuý Vân
- Tôi chấp tay lạy bạn đừng cười,
Tôi không trăng gió gặp người gió trăng,
Gió trăng thời mặc gió trăng
Ai ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên.
- Chẳng giấu gì Xúy Vân là tôi
Tuy dại dột, tài cao vô giá,
Thiên hạ đồn rằng tôi hát hay đã lạ,
Ai cũng gọi là cô là Xúy Vân
Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương
Nên đến nỗi điên cuồng rồ dại.
b) Ước mơ về cuộc sống gia đình của nàng.
Chờ cho bông lúa chín vàng
Để anh đi gặt, để nàng mang cơm.
c) Thực tế cuộc sống của nàng trong gia đình chồng.
- Con gà rừng ăn lẫn với công
Đắng cay chẳng có chịu được, ức!
- Bông bông dắt, bông bông díu
Xa xa lắc, xa xa líu
Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên.
Câu 3 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều): Tâm trạng của Xúy Vân được thể hiện như thế nào qua tiếng gọi chờ đò, trong lời hát điệu con gà rừng, trong lời than, lời hát ngược?
Gợi ý trả lời:
Tâm trạng của Xúy Vân là sự kết hợp giữa day dứt và hối hận về những hành động của mình, đồng thời là cảm giác bẽ bàng, tủi hổ, đau đớn và xót xa:
“Tôi kêu đò, đò nọ không thưa
Tôi càng chờ, càng đợi”
Xúy Vân cảm thấy cô đơn và uất ức, chán nản vì cuộc sống thiếu vắng sự sẻ chia. Mặc dù nàng khao khát tìm kiếm hạnh phúc mới, cuộc đời lại càng trở nên trớ trêu và bi kịch hơn.
Câu 4 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều): Phân tích tác dụng của một yếu tố nghệ thuật trong văn bản mà em thấy thể hiện rõ các đặc trưng của sân khấu chèo.
Gợi ý trả lời:
Nghệ thuật diễn tả của tác giả kết hợp khéo léo giữa lời thật và lời điên, nhằm làm nổi bật sự mâu thuẫn trong tâm trạng của nhân vật. Bằng cách sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu và chỉ dẫn sân khấu khác nhau, tác giả thể hiện rõ sự biến đổi trong tâm lý và cảm xúc của nhân vật.
Câu 5 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 sgk Ngữ văn lớp 10 - Cánh diều): Theo em nhân vật Xúy Vân đáng thương hay đáng trách? Vì sao?
Gợi ý trả lời:
Xúy Vân vừa đáng thương vừa đáng trách. Nàng đáng thương vì cuộc hôn nhân của mình là sự sắp đặt của cha mẹ, thiếu vắng tình yêu, khiến nàng ngay từ đầu đã phải sống trong cô đơn và khao khát hạnh phúc. Tuy nhiên, nàng cũng đáng trách vì quá cả tin vào Trần Phương và để mình bị lừa dối, không giữ trọn nghĩa vụ vợ chồng.
Câu 6 (Soạn bài Xúy Vân giả dại trang 68 sgk Ngữ văn lớp 10 - Cánh diều): Nếu nhân vật Xúy Vân trong vở chèo Kim Nham sống ở thời điểm hiện đại, theo em, nàng có thể chọn cách giải thoát bi kịch của bản thân như thế nào?
Gợi ý trả lời:
- Thẳng thắn trò chuyện với chồng về những cảm xúc và nỗi niềm của mình, đồng thời đề xuất những giải pháp cụ thể để giải quyết vấn đề.
- Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình và người thân, chia sẻ tình trạng của mình để nhận được sự giúp đỡ và tư vấn.
Bài tập liên hệ
Yêu cầu: Viết đoạn văn ngắn diễn tả tâm trạng của Xúy Vân khi yêu Trần Phương.
Gợi ý trả lời:
Tình yêu với Trần Phương như một cơn gió mát lành thổi vào cuộc đời tù túng của Xúy Vân. Lòng nàng tràn ngập niềm hạnh phúc khi được ở bên chàng. Mỗi ánh mắt, nụ cười của chàng đều khiến trái tim nàng thổn thức. Nàng mơ về một tương lai tươi sáng, nơi nàng và chàng sẽ được sống bên nhau trọn đời. Nhưng sâu trong tâm hồn, nàng vẫn lo sợ, băn khoăn về những khó khăn phía trước.
Soạn bài Xúy Vân giả dại giúp học sinh nắm vững kiến thức, từ đó áp dụng vào thực tế cuộc sống trở thành những người có hiểu biết sâu sắc về văn học và xã hội. Tác phẩm có giá trị nghệ thuật và tư tưởng sâu sắc, giúp học sinh không chỉ hiểu rõ hơn về văn hóa dân gian Việt Nam mà còn rèn luyện khả năng phân tích, tư duy phê phán.