Tìm hiểu chung về tác phẩm Mẹ và quả
Việc tìm hiểu kỹ lưỡng về tác giả và tác phẩm khi soạn bài Mẹ và quả đóng vai trò vô cùng quan trọng. Điều này không chỉ cung cấp cho học sinh cái nhìn toàn diện hơn mà còn khơi dậy những cảm xúc sâu lắng về tình mẫu tử trong lòng người đọc.
Tác giả
Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15/4/1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông có quê quán tại làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế. Thơ của ông lấy cảm hứng từ văn hóa dân tộc, con người quê hương và tinh thần chiến đấu của những người lính yêu nước.
Một số tác phẩm tiêu biểu của ông gồm: Đất ngoại ô (thơ, 1973), Cửa thép (ký, 1972), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (thơ, 1990).
Tác phẩm
Bài thơ Mẹ và quả được viết theo thể thơ kết hợp giữa bảy chữ và tám chữ, mang trong mình sự hòa quyện độc đáo giữa tự sự và biểu cảm. Tác phẩm này xuất hiện trong Tuyển tập 40 năm do chính tác giả lựa chọn, thể hiện sự trân trọng và gắn bó với những giá trị văn chương đã xây dựng nên.
Khi soạn bài Mẹ và quả, có thể phân chia tác phẩm thành bố cục gồm 2 phần:
- 2 khổ thơ đầu diễn tả sự mong mỏi và nỗi vất vả của người mẹ trong việc chăm sóc cây trái trong vườn.
- Khổ thơ cuối bộc lộ nỗi trăn trở và lo lắng khi nhận ra rằng mẹ đã già mà bản thân vẫn chưa thực sự trưởng thành.
=> Việc chia bố cục bài thơ thành 2 phần giúp cho quá trình soạn văn 7 Mẹ và quả trở nên logic và hiệu quả hơn.
Về giá trị nội dung, tác phẩm ca ngợi tình yêu thương vô bờ và sự hy sinh cao cả của người mẹ dành cho con. Đồng thời, bài thơ cũng tôn vinh lòng hiếu thảo và sự biết ơn sâu sắc của người con đối với mẹ. Về giá trị nghệ thuật, thể thơ kết hợp giữa bảy chữ và tám chữ tạo nên nhịp điệu phong phú, sâu lắng. Ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị, dễ tiếp cận nhưng vẫn thấm đượm tình cảm chân thành. Những giá trị nghệ thuật đặc sắc này sẽ được làm sáng tỏ trong quá trình soạn bài Mẹ và quả.
Tóm tắt nội dung
Tóm tắt nội dung là bước quan trọng không thể thiếu trước khi bắt tay vào việc soạn bài Mẹ và quả chi tiết. Việc làm này giúp xác định và chắt lọc những ý chính cần tập trung, từ đó nâng cao hiệu quả trong quá trình soạn.
Tóm tắt: Nhận thức của người con về công ơn to lớn của mẹ được nhà thơ diễn đạt một cách sinh động và mang tính tượng hình. Tác giả đã khéo léo tạo nên sự liên tưởng giữa "lũ chúng tôi" và "một thứ quả trên đời", qua đó làm nổi bật nội dung sâu sắc này.
Hướng dẫn soạn bài Mẹ và quả ngắn nhất bộ sách Cánh Diều
Để giúp học sinh nắm vững nội dung và ý nghĩa của tác phẩm, dưới đây là hướng dẫn chi tiết, tập trung vào những điểm cốt lõi cần lưu ý khi soạn bài Mẹ và quả.
Soạn bài Mẹ và quả - chuẩn bị
Câu hỏi (T26, SGK Ngữ văn 7):
- Đọc trước bài thơ Mẹ và quả, tìm hiểu thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.
- Điều gì khiến em xúc động nhất khi nghĩ về cha mẹ? Hãy chia sẻ với các bạn về điều này.
Gợi ý trả lời:
Tác giả Nguyễn Khoa Điềm:
- Sinh ngày 15/4/1943 tại Thừa Thiên – Huế. Ông có nhiều đóng góp quan trọng trong lĩnh vực văn hóa và chính trị, từng là Thứ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội.
- Một số tác phẩm nổi bật: Đất ngoại ô (1973), Mặt đường khát vọng (1974), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (1990), Cửa thép (1972), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986).
- Thơ của ông thường mang tính chính luận, đầy suy tư và cảm xúc sâu lắng.
Khi nghĩ về cha mẹ, điều làm em xúc động nhất là sự chăm sóc tỉ mỉ và tình yêu thương vô bờ bến, những hành động này luôn làm em cảm thấy ấm lòng.
Soạn bài Mẹ và quả - câu hỏi giữa bài
Câu 1 (T27, SGK Ngữ văn 7): Chú ý số chữ trong mỗi dòng, vần cũng như nhịp của bài thơ. Hai từ “mọc” và “lặn” trong bài thơ có nghĩa là gì?
Gợi ý trả lời:
- Số chữ ở mỗi dòng thơ không đồng đều: có dòng 8 chữ, có dòng 7 chữ.
- Vần và nhịp thơ thay đổi linh hoạt.
- “Lặn” và “mọc” biểu thị sự thay đổi của mùa quả, từ việc quả hết mùa này đến khi bắt đầu mùa quả mới.
Câu 2 (T27, SGK Ngữ văn 7): Hình ảnh được minh hoạ cho nội dung nào trong bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Hình ảnh minh hoạ cho nội dung bài thơ là:
“Còn những bí và bầu lớn xuống
Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn
Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”
Câu 3 (T27, SGK Ngữ văn 7): Ở dòng thơ số 5, 6, “lớn lên” và “lớn xuống” ở được hiểu như thế nào?
Gợi ý trả lời:
“Lớn lên” và “lớn xuống” thể hiện sự tương đồng giữa sự trưởng thành của quả bí, bầu và giọt mồ hôi của mẹ, phản ánh sự vất vả và hy sinh thầm lặng của mẹ trong việc chăm sóc con cái.
Câu 4 (T27, SGK Ngữ văn 7): 2 từ “quả” ở khổ 1 và 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa?
Gợi ý trả lời:
- Từ “quả” ở khổ 1 chỉ các loại quả thông thường do mẹ trồng.
- Từ “quả” ở khổ 3 chỉ những đứa con mà mẹ sinh thành và nuôi dưỡng.
Soạn bài Mẹ và quả - câu hỏi cuối bài
Câu 1 (T28, SGK Ngữ văn 7): Bài thơ là lời nói của ai với ai và về điều gì? Hãy cho biết thái độ và tâm trạng của người nói?
Gợi ý trả lời:
Đây là lời của người con gửi đến mẹ, thể hiện sự cảm kích trước những việc làm tần tảo và hy sinh vất vả của mẹ trong khi nuôi nấng các con, đồng thời bày tỏ sự ân hận khi mẹ đã già yếu mà các con vẫn chưa có được những đóng góp đáng kể cho cuộc sống.
Tâm trạng và thái độ của tác giả bao gồm lòng thương xót và sự trân trọng đối với mẹ, cùng với sự băn khoăn và day dứt vì chưa thể đạt được những điều có ích cho cuộc đời.
Câu 2 (T28, SGK Ngữ văn 7): Theo quan điểm của em, người mẹ xuất hiện trong bài thơ là người như thế nào? Dựa vào đâu mà em có quan điểm đó?
Gợi ý trả lời:
Người mẹ trong bài thơ được miêu tả như:
- Một người mẹ tự lập và kiên cường, không dựa vào sự giúp đỡ của người khác (mẹ tự tay vun trồng và chăm sóc).
- Một người mẹ chịu đựng vất vả và lao động miệt mài vì con cái (từ tay mẹ, chúng tôi lớn lên với hình ảnh bí bầu gợi nhớ giọt mồ hôi và lòng thầm lặng).
Câu 3 (T28, SGK Ngữ văn 7): Phân tích nét đặc sắc của bài thơ được thể hiện qua các yếu tố: từ ngữ, vần, nhịp, hình ảnh, biện pháp tu từ,...
Gợi ý trả lời:
Nét độc đáo của bài thơ:
- Ngôn từ và hình ảnh: Tác phẩm sử dụng ngôn ngữ giản dị và hình ảnh gần gũi như mặt trời, cây bầu, cây bí và những giọt mồ hôi của mẹ, tạo nên sự thân thuộc và cảm xúc chân thành.
- Vần và nhịp thơ: Bài thơ có sự linh hoạt trong việc sử dụng vần và nhịp điệu, với các kiểu nhịp 3/4, 4/3, 4/4 mang lại sự phong phú và nhịp điệu tự nhiên.
- Biện pháp tu từ: ẩn dụ (quả non xanh đại diện cho người con chưa thực hiện được những việc có ích), hoán dụ (cụm từ "tay mẹ mỏi" thể hiện sự mệt mỏi và yếu ớt của mẹ, so sánh (hình ảnh bí bầu được so sánh với giọt mồ hôi, đối lập (hững cặp đối lập như lặn-mọc và tay mẹ mỏi-quả non xanh nhấn mạnh sự tương phản và tạo điểm nhấn cho cảm xúc trong bài thơ).
Câu 4 (T28, SGK Ngữ văn 7): Hãy cho biết tại sao ở 2 dòng thơ cuối nhà thơ lại “hoảng sợ" khi nghĩ bản thân vẫn còn là “một thứ quả non xanh"? Bài thơ khắc họa được vẻ đẹp gì trong tình cảm, suy nghĩ của nhà thơ?
Gợi ý trả lời:
Trong hai câu thơ, tác giả bày tỏ sự hoang mang khi nhận ra rằng mình vẫn còn như một quả xanh non biểu thị việc chưa trưởng thành hoặc chưa làm được những điều xứng đáng với sự kỳ vọng của mẹ. Cảm giác này phản ánh sự lo lắng về việc chưa đạt đến mức độ trưởng thành mong muốn và nỗi sợ về khả năng không trở thành người tốt. Đồng thời, hình ảnh mẹ với "bàn tay mỏi" cho thấy sự mòn mỏi và kiệt quệ sau những năm dài chờ đợi.
=> Qua đó, bài thơ thể hiện sự trăn trở về trách nhiệm cá nhân và nỗi lo lắng về một điều tất yếu, đồng thời biểu lộ ý thức sâu sắc về việc phải đền đáp công ơn và sự chăm sóc tận tụy của mẹ.
Câu 5 (T28, SGK Ngữ văn 7): Em thích câu thơ hay khổ thơ nào nhất? Khi nghĩ về cha mẹ mình, bài thơ có nói hộ em được điều gì không?
Gợi ý trả lời:
Em đặc biệt ấn tượng với câu thơ: "Còn những bí và bầu thì lớn xuống/chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn" bởi cách so sánh độc đáo giữa sự phát triển của quả bầu, bí với giọt mồ hôi vất vả của mẹ trong quá trình nuôi dưỡng. Những câu thơ trên cũng gián tiếp nói hộ lòng em, đó là sự biết ơn sâu sắc về công lao sinh thành và dưỡng dục của cha mẹ, cả một đời cha mẹ đã luôn hy sinh âm thầm và tảo tần vì con cái.
Bài tập liên hệ
Bài tập này đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh áp dụng và củng cố kiến thức đã học từ việc soạn bài Mẹ và quả.
Câu hỏi: Từ những hiểu biết về phong cách sáng tác của tác giả Nguyễn Khoa Điềm, em hãy liên hệ đến hình ảnh tình mẫu tử được ông thể hiện trong Mẹ và quả.
Gợi ý trả lời:
Để trả lời câu hỏi này, bên cạnh việc chắt lọc những hình ảnh thể hiện tình mẫu tử được trình bày trong quá trình soạn bài Mẹ và quả, học sinh có thể tham khảo thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm qua bài viết sau: Tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Tiểu sử, cuộc đời và phong cách sáng tác.
Soạn bài Mẹ và quả đã mang lại nhiều cảm xúc và suy ngẫm sâu sắc khi hình ảnh người mẹ được thể hiện qua lăng kính của người con. Đây là một tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Khoa Điềm, không chỉ gần gũi và chân thật mà còn khơi gợi nhiều suy tư sâu sắc về tình mẫu tử vĩ đại.
