Tìm hiểu chung về tác giả
Bước đầu tiên khi soạn bài Đồng chí, học sinh cần nắm rõ thông tin về tác giả Chính Hữu và tác phẩm Đồng chí.
Cuộc đời
Học sinh cần nắm rõ tiểu sử cuộc đời của tác giả Chính Hữu trong quá trình soạn bài Đồng chí. Chính Hữu tên thật là Trần Đình Đắc, ông sinh năm 1926, quê quán tại huyện Can Lộc, Hà Tĩnh. Năm 20 tuổi, Chính Hữu là thành viên của Trung đoàn thủ đô, ông hoạt động trong quân đội suốt những năm tháng diễn ra cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ. Là nhà thơ trưởng thành từ cách mạng nên Chính Hữu luôn hướng ngòi bút của mình vào những thay đổi của thời cuộc.
Phong cách sáng tác
Sự nghiệp sáng tác thơ ca của Chính Hữu bắt đầu từ năm 1947 với các tác phẩm viết về chiến tranh và người lính. Trong sự nghiệp của mình, ông sáng tác không nhiều nhưng khiến bạn bè trong giới văn chuông phải nể phục. Đa phần các bài thơ đều mang cảm xúc sâu lắng, chất chứa những tình cảm chân thành dành cho nhân vật của mình.
Thành tựu văn học
Biết được những thành tựu văn học của tác giả Chính Hữu là vấn đề bạn cần nắm rõ khi soạn bài Đồng chí. Trong hành trình cầm bút của mình, Tố Hữu sáng tác 3 tập thở gồm:
- Đầu súng trăng treo (Nhà xuất bản Văn học, 1966)
- Thơ Chính Hữu (Nhà xuất bản Hội nhà văn, 1977)
- Tuyển tập Chính Hữu (Nhà xuất bản Văn học, 1988)
Tìm hiểu về tác phẩm
Muốn soạn bài Đồng chí đầy đủ nhất, học sinh cần nắm được các thông tin như xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, nội dung, tình huống truyện,...
Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác
Khi soạn bài Đồng chí chi tiết, trong phần tác phẩm học sinh cần nắm rõ xuất xứ xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác và bố cục của văn bản. Cụ thể:
- Xuất xứ: Bài thơ trích từ tập thơ “Đầu súng trăng treo”.
- Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1948, thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Bố cục: Tác phẩm được chia thành 3 đoạn, trong đó, đoạn 1 gồm 7 câu thơ đầu, đoạn 2 là 10 câu tiếp theo, đoạn 3 là phần còn lại.
Tóm tắt nội dung
Nếu được giáo viên yêu cầu soạn văn 8 bài Đồng chí, tại yêu cầu tóm tắt nội dung, học sinh cần triển khai theo 3 ý chính sau đây:
Tình huống
Tác giả Chính Hữu đã dựng lên một tình huống rất độc đáo đó là sự gặp gỡ của những con người xa lạ nhưng có cùng xuất thân. Họ đều sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn, cùng sống dưới chiến tranh. Chính sự tương đồng này đã giúp những người lính có sự đồng cảm về thân phận và giai cấp.
Từ những người chẳng thân quen, họ tập hợp về đây để chung mục tiêu đánh giặc, đòi nợ cho nước, trả thù cho nhà. Để rồi sau đó, tình đồng chí ấy đã gắn kết chặt chẽ với nhau, họ trở thành “tri kỉ”.
Diễn biến
Dưới ngòi bút tinh tế của Chính Hữu, tình đồng chí giúp họ thêm thấu hiểu cảm xúc và nỗi nhớ chất chứa trong lòng. Những chàng trai mang trên mình màu xanh áo lính đã bỏ lại sau lưng tất cả những điều bình dị, thân thuộc nhất, rời xa nơi được chào đời để ra đi bảo vệ tổ quốc.
Trong những ngày gian khó tại chiến khu, họ chia sẻ cùng nhau mọi thiếu thốn, bên nhau vượt qua những sốt rét nơi rừng thiêng nước độc. Khó khăn là vậy nhưng cũng chẳng thể làm tinh thần và ý chí của những người linh bị lay động, ngược lại, trong hoàn cảnh ấy họ càng quyết tâm để thực hiện sứ mệnh của mình.
Kết thúc
Trải qua muôn vàn thách thức, tình đồng chí vẫn trường tồn, bất diệt, chiến thắng mọi hoàn cảnh. Họ bên nhau, trong tư thế sẵn sàng “chờ giặc tới”.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
Việc soạn bài Đồng chí sẽ trở nên thiếu sót nếu bạn không nhắc đến giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Giá trị nội dung
Đồng chí là bài thơ nói về tình đồng đội sâu nặng của người lính cách mạng dựa trên cơ sở chung cảnh ngộ và lý tưởng. Chính thứ tình cảm thiêng liêng này đã góp phần tạo nên sức mạnh và phẩm chất tuyệt vời của những người trong cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp ác liệt. Qua những vần thơ, hình ảnh về người lính cụ Hồ hiện lên chân thực, bình dị.
Giá trị nghệ thuật
Xuyên suốt trong tác phẩm là những câu thơ tự do theo mạch cảm xúc của tác giả. Hàng loạt chi tiết, hình ảnh sử dụng trong bài mang tính tượng trưng cao, ngôn ngữ ngắn gọn những cô đọng, lời thơ giản dị nhưng giàu sức biểu cảm.
Soạn bài Đồng chí sách Cánh diều
Nếu đang theo học bộ sách Cánh diều, để soạn bài Đồng chí chi tiết nhất, học sinh cần trả lời được 4 câu hỏi sau:
Câu 1 (Trang 130, sách Ngữ văn lớp 9)
Dòng thứ bảy trong bài thơ rất đặc biệt, nó chỉ có 2 từ duy nhất là "Đồng chí!" được tác giả cho nằm trong dấu ngoặc kép và dấu chấm cảm cuối câu. Sự xuất hiện của câu thơ này làm nổi bật tình cảm thiêng liêng mà những người lính đã dành cho nhau để từ sâu thẳm trong trái tim, họ gọi nhau bằng hai tiếng Đồng chí
Dòng thơ này đóng vai trò như dấu gạch nối giữa cơ sở, nguồn gốc của tình đồng chí đã được mô tả ở 6 câu thơ đầu.
Câu 2 (Trang 130, sách Ngữ văn lớp 9)
Cơ sở vững chắc hình thành tình đồng chí trong kháng chiến chống thực dân Pháp:
- Những người lính từ các miền quê cùng hội tụ trong một đơn vị, thấu hiểu hoàn cảnh nghèo khó nên họ trở nên đồng cảm với nhau.
- Hàng loạt hành động về sự chia sẻ vật chất, tinh thần giúp họ trở nên gắn bó.
- Mặc dù đứng trước muôn trùng khó khăn nhưng những chàng trai mang trên mình màu xanh áo lính có chung lý tưởng và mục tiêu chiến đấu.
Đây chính là tiền đề, là cơ sở vững chắc cho tình đồng chí, đồng đội trong kháng chiến.
Câu 3 (Trang 130, sách Ngữ văn lớp 9)
Hình ảnh chi tiết biểu hiện tình đồng chí, tạo nên sức mạnh tinh thần của người lính bao gồm:
- Hình ảnh nổi bật cho sự đồng cảm, tình thương mến dành cho nhau của người lính là "Đêm rét chung chăn". Cái khắc nghiệt của thời tiết khiến những chàng trai tuổi đôi mươi lạnh thấu xương, để rồi từ đó hình ảnh họ cùng nhau sưởi ấm cho nhau, cùng nhau vượt qua khó khăn.
- Không dừng lại ở đó, ngòi bút Chính Hữu tiếp tục lột tả những thiếu thốn đến đau lòng "Áo anh rách vai/ Quần tôi có vài mảnh vá/ Chân không giày": Những điều nhỏ nhặt nhất cũng chẳng thể lành lặn nhưng điều đó chẳng có nghĩa lý gì với người lính bởi áo rách đã có đồng đội cho mảnh vá, lạnh run người đã có đồng đội nhường chăn. Sự chắp vá ấy chính là tượng trưng cho tinh thần đoàn kết, gắn bó chặt chẽ.
- "Thương nhau tay nắm lấy bàn tay": Dù xa lạ, chẳng quen biết, dù chẳng hẹn nhưng cùng nhau đến để tựu chung về khu rừng Việt Bắc khốc liệt. Ở họ có tình thương của người đồng chí, đồng đội cho nhau. Một cái nắm tay để thêm thấu hiểu, đồng cảm và sưởi ấm cõi lòng nhau.
Tất cả những hình ảnh này không chỉ tạo giúp họ vượt qua khắc nghiệt của thiếu thốn vật chất mà còn thể hiện sự đoàn kết, gắn bó khăng khít.
Câu 4 (Trang 130, sách Ngữ văn lớp 9)
Ba câu thơ cuối trong bài thơ là biểu tượng cao cả về tình đồng chí:
Đứng giữa thiên nhiên hoang vắng, lạnh lẽo, nhưng người lính vẫn trong tư thế chủ động “chờ giặc tới", sẵn sàng đối mặt với quân thù. Hình ảnh cuối bài thơ là sự hòa hợp giữa chất liệu hiện thực và vẻ đẹp lãng mạn. Hàng loạt chi tiết được hiện lên trong không gian nơi rừng sâu tạo ra hình ảnh đẹp đẽ nên thơ.
Soạn bài Đồng chí sách Kết nối tri thức với cuộc sống
Trong bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, phần soạn bài Đồng chí lớp 8 bao gồm tổng cộng 8 câu hỏi. Dưới đây là gợi ý trả lời mà học sinh có thể tham khảo:
Câu 1 (Trang 39, sách Ngữ văn lớp 8)
Đặc điểm của thể thơ tự do được thể hiện qua bài Đồng chí là: Số câu, số chữ của mỗi dòng thơ không tuân theo một luật lệ cố định nào mà nó được diễn ra theo mạch cảm xúc của tác giả.
Câu 2 (Trang 39, sách Ngữ văn lớp 8)
Khi tiến hành làm Đồng chí soạn, em chia bài thơ của tác giả Chính Hữu có bố cục 3 phần:
- Phần 1 (7 câu đầu): Giải thích về cơ sở của tình đồng chí.
- Phần 2 (10 câu tiếp): Những biểu hiện chi tiết và sức mạnh lớn lao của tình đồng đội.
- Phần 3 (3 câu cuối): Hình ảnh biểu tượng tiêu biểu.
Câu 3 (Trang 39, SGK Ngữ văn lớp 8)
Đồng chí chính là lời tâm tình của chính tác giả với người đồng đội của mình. Trong từng vần thơ của Chính Hữu, vẻ đẹp và sức mạnh của người lính dành cho nhau luôn được nâng cấp, từ những chia sẻ về tinh thần đến vật chất để từ đó vượt lên lý tưởng cao đẹp.
Câu 4 (Trang 39, sách Ngữ văn 8)
6 dòng thơ đầu chính là cơ sở hình thành tình cảm thiêng liêng của những người lính. Từ cơ sở đó để họ dành cho nhau hai tiếng gọi Đồng chí.
Câu 5 (Trang 39, sách Ngữ văn 8)
Dòng thơ thứ bảy rất ngắn gọn, có hai từ và được kết thúc bằng dấu chấm cảm. Câu thơ vang lên đầy vẻ tự hào như một tiếng gọi thiết tha, lại như một phát hiện của tác giả, đồng thời nó cũng là khẳng định, bản lề gắn kết giữa hai đoạn thơ.
Câu 6 (Trang 39, sách Ngữ văn lớp 8)
Những chi tiết biểu hiện tình đồng chí trong khổ thơ 3, 4 gồm: Áo anh rách vai/ Quần tôi có vài miếng vá/ Thương nhau tay nắm lấy bàn tay/Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới.
Thông qua hình ảnh này đã thể hiện rõ sự cảm thông, chia sẻ mà người lính dành cho nhau.
Câu 7 (Trang 39, sách Ngữ văn lớp 8)
Hình ảnh “đầu súng trăng treo” cuối bài thơ vừa mang hình ảnh tả thực lại vừa chứa trong đó yếu tố lãng mạn. Hai hình ảnh này vốn ngược nhau, súng vốn mang nghĩa chiến tranh, chết chóc còn trăng gợi đến hòa bình, ấm áp. Hai thực thể trái nghĩa nhau nhưng lại được đặt chung trong một hoàn cảnh. Sự kết hợp này đã khiến tác phẩm trở nên vô cùng độc đáo.
Câu 8 (Trang 39, sách Ngữ văn lớp 8)
Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ là tình yêu thương của người lính dành cho nhau để quyết tâm vượt qua mọi khắc nghiệt. Tác phẩm như một bài ca hùng tráng ngợi ca tình đồng đội cao đẹp của những con người có chung mục tiêu, chung lý tưởng, chung ý chí chiến đấu.
Bài tập liên hệ
Sau khi hoàn thành soạn bài Đồng chí, học sinh nên tự kiểm tra lại kiến thức của bản thân bằng việc làm các bài tập liên quan đến tác phẩm.
Bài tập 1: Những hình ảnh “miệng cười buốt giá”, “sốt run người”, “áo rách vai” gợi cho em suy nghĩ gì về cuộc sống của người lính?
Gợi ý trả lời
Những hình ảnh trên đều chỉ sự thiếu thốn về vật chất. Họ không chỉ mang trong mình nỗi nhớ quê hương, nhớ gia đình mà còn đang phải đối mặt với muôn vàn khắc nghiệt. Ở nơi đó, những cơn sốt rét rợn người, cái ớn lạnh của chốn rừng thiêng nước độc khiến người lính sợ hãi.
Thế nhưng, vượt qua nỗi sợ bản thân, tình đồng đội đã làm ấm trái tim người lính để họ vẫn nở nụ cười trong buốt giá.
Bài tập 2: Nêu cảm nhận của em về dòng thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”.
Gợi ý trả lời
Câu thơ thể hiện sự gắn bó sâu nặng của người lính dành cho nhau. Ẩn chứa trong đó là tình cảm chân thành dành cho nhau, cái nắm tay ấy để truyền hơi ấm, tiếp thêm sức mạnh để cùng vượt qua buốt giá.
Có thể nói, thông qua việc soạn bài Đồng chí và thực hành các bài tập liên quan đến văn bản sẽ giúp học sinh nắm rõ mọi thông tin về tác giả, tác phẩm, tự tin chinh phục mọi đề thi.
