Khái quát chung về nhóm tác giả Ngô gia Văn phái
Về Ngô gia Văn phái có thể hiểu theo hai nghĩa: thứ nhất là chỉ một nhóm các nhà văn thuộc dòng họ Ngô Thì tại Thanh Oai - Thanh Trì - Hà Nội (ngày nay) từ thời Trịnh - Nguyễn, Tây Sơn đến thời Nguyễn, thứ hai là chỉ tên của một bộ sách tập hợp tất cả các tác phẩm của thành viên trong Ngô gia Văn phái.
Riêng về nhóm tác giả Ngô gia Văn phái, đây là một văn phái lớn của các nhà văn kéo dài khoảng hơn 200 năm từ giữa thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20. Văn phái này được khởi xướng bởi tác giả Ngô Chi Thất (đời thứ 29) và Ngô Trân (đời thứ 31).
Ban đầu văn phái này chỉ gồm các tác giả như Ngô Chi Thất, Ngô Trân, Ngô Thì Ức cho đến Ngô Thì Điển. Về sau, nó được bổ sung thêm một số tác giả khác và cuối cùng là kết thúc bởi Ngô Giáp Đậu (đời thứ 37). Tổng cộng, văn phái này có 20 tác giả thuộc 9 thế hệ của dòng họ Ngô Thì.
Tuy nhiên, điều cần chú ý đó là tên Ngô Thì hay bị nhầm lẫn với tên Ngô Thời, do kiêng húy thuở nhỏ của vua Tự Đức là Phúc Thì nên chữ Thì được đọc trại lại thành Thời.
Sự nghiệp sáng tác của các thành viên Ngô gia văn phái
Trong số 20 thành viên của Ngô gia Văn phái có 15 tác giả đã được tập hợp lại trong bộ sách Ngô gia Văn phái gồm 36 quyển. Bộ sách này có tên trùng với tên của văn phái và được Ngô Thì Trí là em trai của Ngô Thì Nhậm (đời thứ 34) đề xuất và khởi công biên tập đầu tiên cùng với con trai của ông là Ngô Thì Điển (đời thứ 35) thực hiện công tác biên tập.
Bộ sách này là một tài liệu đồ sộ được sưu tập để giới thiệu và lưu truyền văn hoá và văn học của dòng họ Ngô Thì, không phải là một tập hợp tuyển hay tổng hợp của những tác giả cùng một trường phái hoặc một khuynh hướng sáng tác.
Tiêu chí về huyết thống được các tác giả lựa chọn làm yếu tố quan trọng, không bị ràng buộc về chính kiến hoặc địa vị của các thành viên trong các tập đoàn phong kiến. Các tác phẩm đều được viết bằng chữ Hán gồm nhiều thể loại, chủ yếu nhiều nhất là thơ, tiếp theo là phú, truyện ký, tự, khải, biểu, sớ, tấu,... Thành tựu nổi bật của dòng văn Ngô gia là thể hiện ở hai bộ môn quan trọng của nền học thuật thời trung đại là Văn học và Sử học.
Ngoài ra, bộ sách còn mang đến nhiều giá trị về cả văn hoá, xã hội và phác hoạ được một bức tranh toàn cảnh về Đàng Ngoài trong thời Trịnh - Lê, Tây Sơn và triều Nguyễn từ thế kỷ 18 đến khoảng nửa đầu thế kỷ 19.
Tìm hiểu về bộ sách Ngô gia Văn phái
Bộ sách Ngô gia Văn phái là tuyển tập bao gồm các tác phẩm văn học thuộc dòng họ Ngô Thì, nổi bật trong đó là tác phẩm “Hoàng Lê nhất thống chí”. Tác phẩm này được viết bằng hình thức chương hồi kể về những biến cố lịch sử quan trọng trong giai đoạn thống nhất đất nước của nhà Lê khi giúp đưa Đàng Ngoài và Đàng Trong thành một đất nước thống nhất. Tác phẩm được biên tập và xuất bản nhiều lần và được Ngô Tất Tố cùng một số dịch giả khác dịch sang chữ Quốc ngữ.
Hoàng Lê nhất thống chí không chỉ đem đến giá trị lịch sử và văn học mà còn là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm nghệ thuật khác. Cốt truyện của tác phẩm này được dàn dựng thành tiểu phẩm sân khấu, điện ảnh và được công chiếu rộng rãi. Nội dung của tác phẩm kể về những biến cố lịch sử sôi động của nước ta như sự lên ngôi của Trịnh Sâm, sự sủng ái của Đặng Thị Huệ trở thành Tuyên phi, chiến thắng của Nguyễn Huệ trước quân xâm lược nhà Thanh, sụp đổ của cơ nghiệp họ Trịnh, xâm lược của quân Thanh và cuối cùng là sự thành lập nhà Nguyễn.
Với nội dung đầy tính phong phú cùng cách viết tinh tế, Hoàng Lê nhất thống chí đã trở thành tác phẩm tiêu biểu trong bộ sách Ngô gia Văn phái. Đây cũng là một trong những tác phẩm văn học có ảnh hưởng sâu sắc trong lịch sử văn học nước ta.
Sơ đồ tư duy về Ngô gia Văn phái
Để ghi nhớ nhanh những ý chính liên quan đến Ngô gia Văn Phái, bạn có thể tham khảo sơ đồ tư duy dưới đây:
Tiểu sử một số thành viên trong Ngô gia Văn phái
Nhóm tác giả Ngô gia Văn phái gồm có 20 thành viên, nhưng tuyệt phẩm này được tổng hợp từ các tác phẩm của 15 tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì. Dưới đây là lý lịch của một số tác giả thuộc văn phái này cho bạn tìm hiểu kỹ hơn.
- Ngô Thì Ức (1709 - 1736): Có hiệu là Tuyết Trai cư sĩ, ông là con trai của Ngô Trân và là thành viên đầu tiên có tên trong nhóm tác giả Ngô gia Văn phái. Các tác phẩm chính của ông là Nam trình liên vịnh tập và Nghi vịnh thi tập. Tác phẩm thể hiện tài năng và sở thích của ông đối với cuộc sống. Bài thơ Tiêu dao ngâm của ông cũng được Phan Huy Chú khen ngợi có tính thanh cao, tao nhã. Đáng tiếc, Ngô Thì Ức đã qua đời khi mới 27 tuổi nhưng di sản của ông vẫn còn mãi khi ông được truy tặng tác Phong Trạch bá và được coi là người sáng lập truyền thống văn chương họ Ngô.
- Ngô Thì Sĩ (1762 - 1780): Có tự là Thế Lộc, hiệu là Ngọ Phong, ông là con trai cả của Ngô Thì Ức. Một số tác phẩm tiêu biểu của tác giả là: Đại Việt sử ký tiền biên, Khuê ai lục, Việt sử tiêu án, Ngọ Phong văn tập,...
- Ngô Thì Đạo (1732 - 1802): Hiệu của ông là Ôn Nghi và Văn Túc, là con trai của Ngô Thì Ức. Một số tác phẩm chính của ông gồm: Hoàng từ Hiến sát Văn Túc công di thảo.
- Ngô Thì Nhậm (1746 - 1803): Tự của ông là Hy Doãn, hiệu là Đạt Hiên, là con trai trưởng của Ngô Thì Sĩ. Ông làm quan dưới thời Hậu Lê và là một danh sĩ nổi tiếng. Ngoài ra, ông còn là người có nhiều công lớn trong việc giúp nhà Tây Sơn đánh lui quân Thanh xâm lược. Một số tác phẩm chính của ông gồm: Hà các anh hoa, Doãn thi văn tập, Hoàng hoa đồ phả, Yên đài thu vịnh,...
- Ngô Thì Chí (1753 - 1788): Tự của ông là Học tốn, hiệu là Uyên Mật, là con trai thứ hai của Ngô Thì Sĩ. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông gồm: Học Phi thi tập, Học Phi văn tập và Hoà mận hoa sứ. Bên cạnh đó, ông còn chính là người khởi đầu viết bộ tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng Hoàng Lê nhất thống chí 17 hồi, trong đó 7 hồi đầu là do ông viết.
- Ngô Thì Trí (1766 - ?): Hiệu của ông là Dưỡng Hạo, là con trai thứ 6 của Ngô Thì Sĩ. Ông là người đã khởi xướng việc sưu tầm các tác phẩm của tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì. Nhờ đó mà ngày nay văn học nước ta đã có được bộ sách Ngô gia Văn phái đồ sộ.
- Ngô Thì Điển (? - ?): Tự của ông là Kính Phủ, hiệu là Tĩnh Trai. Ông là con trai trưởng của Ngô Thì Nhậm. Tác giả chỉ có một tác phẩm là tập Dưỡng chuyến thi văn. Tuy nhiên, theo gợi ý của chú là Ngô Thì Trí, ông đã ra sức cùng biên tập và làm bộ sách Ngô gia Văn phái.
- Ngô Thì Hoàng (1768 - 1814): Ông còn có tên là Tịnh, hiệu là Huyền Trai, biệt hiệu là Thạch Ô cư sĩ. Ngô Thì Hoàng là con trai của Ngô Thì Sĩ. Ông chỉ có duy nhất tác phẩm Thạch Ô di chương.
- Ngô Thì Du (1772 - 1849): Tự của ông là Trung Phủ, hiệu là Văn Bác. Ông là con trai của Ngô Thì Đạo. Dưới thời Nguyễn, ông được làm Đốc học Hải Dương nhưng không lâu sau xin từ chức và về quê. Tác phẩm duy nhất của ông là quyển Trung Phủ công thi văn.
- Ngô Thì Hương (1774 - 1821): Ông còn có tên khác là Vị, tự là Thành Phủ, hiệu Ước Trai. Ngô Thì Hương là con trai của Ngô Thi Sĩ. Ông lớn lên trong cảnh gia đình họ Ngô sa sút, cha qua đời và anh cả là Ngô Thì Nhậm đang gặp phải một số chuyện phiền phức. Khi vua Gia Long lên trị vì vào năm 1802, ông làm quan dưới triều Nguyễn và 2 lần được cử đi sứ sang Trung Quốc. Một số tác phẩm chính của ông là: Mai dịch thú dư, Thù phụng toàn tập,...
- Ngô Thì Hiệu (1791 - 1830): Tự của ông là Tử Thị, hiệu là Dưỡng Hiên, biệt hiệu là Hoa Lâm tản nhân. Mặc dù ông chỉ là Giám sinh nhưng lại sáng tác khá nhiều thơ văn. Một số tác phẩm chính của ông là: Nam du thi tập, Quan ngư ký, Khôn trinh ký lục, Dạ trạch phú ký,...
- Tác giả Ngô Thì Giai (1818 - 1881): Tự của ông là Cường Phù, hiệu là Vân Lâm cư sĩ, biệt hiệu là Thanh Xuyên. Ông là danh sĩ dưới thời vua Tự Đức, có nhiều tác phẩm thơ văn được ghi chép trong bộ sách Ngô gia Văn phái. Ông cũng là người cuối cùng được biên chép trong bộ sách này. Con trai của ông là Ngô Giáp Đậu, tác giả của quyển truyện lịch sử Hoàng Việt hưng long chí.
- Ngô Giáp Đậu (1853 - 1929): Ông là con trai của Ngô Thì Giai. Năm 1981, ông thi đỗ cử nhân khoa Tân Mão ở trường thi Hà Nam. Sau đó, ông được bổ làm hành tẩu rồi chuyển sang ngạch học quan từ chức giáo thụ lên đến đốc học. Tác giả suốt đời tận tụy với nghề dạy học và biên soạn sách. Một số tác phẩm nổi bật của ông như: Hoàng Việt hưng long chí, Trung học Việt sử toát yếu,...
Ngô gia Văn phái vừa là tên của một nhóm nhà văn tiêu biểu của thời kỳ Lê Trung Hưng đến nhà Nguyễn, lại vừa là tên một bộ sách nổi tiếng đem lại giá trị về lịch sử và văn học của đất nước. Qua đó, học sinh có thêm nhiều hiểu biết về văn học thời kỳ trung đại để mở rộng thêm vốn kiến thức của mình.
