Đôi nét về về tác giả, tác phẩm
Để soạn bài Kiêu binh nổi loạn chi tiết nhất, người học cần hiểu rõ thông tin về tác giả, tác phẩm.
Tác giả
Ngô Gia Văn Phái là nhóm tác giả Việt Nam gồm 20 người. Họ bao gồm 9 thế hệ với thời gian hoạt động trên dưới 200 năm, trong giai đoạn đầu thế kỷ thứ 17 đến đầu thế kỷ 20.
Nhóm tác giả đều thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội).
Những tác phẩm của họ thường sử dụng ngôn từ sâu lắng, trong trẻo, thiết tha. Kèm theo đó là chút hài hước dí dỏm nên rất dễ tiếp cận.
Tác phẩm chính: Tiêu biểu nhất là Hoàng Lê Nhất Thống Chí. Ngoài ra, còn có Hoàng Việt Hưng Long Chí, Đại Nam Quốc Túy…
Tác phẩm Kiêu binh nổi loạn
Xuất xứ: Đoạn trích Kiêu binh nổi loạn nằm trong tác phẩm Hoàng Lê Nhất Thống Chí, thuộc hồi thứ hai.
Thể loại: Chương hồi
Bố cục: Đoạn trích có thể chia làm bốn phần.
- Phần 1: Cuộc trò chuyện giữa Thế tử Trịnh Tông với quan thần và hạ nhân.
- Phần 2: Kế sách của Vũ Bằng nhận được sự đồng tình, ủng hộ của mọi người.
- Phần 3: Tình thế của Quận Huy vô cùng bi đát, thảm hại, bất lực.
- Phần 4: Thế tử Tông với sự thắng thế.
Tóm tắt nội dung văn bản
Đoạn trích “Kiêu binh nổi loạn” trong Hoàng Lê nhất thống chí đã cho thấy sự tha hóa, thối nát của phủ chúa Trịnh. Sự tranh giành quyền lực giữa cha, con, anh em, phế con trưởng lập con thứ đều xuất phát từ lợi ích của phe đảng chứ không vì quyền lợi của nhân dân, đất nước. Vì căm ghét và khinh bỉ cách làm của chúa Trịnh và Quận Huy mà đám kiêu binh đã nổi loạn, giết quận Huy, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa.
Giá trị nội dung
Khi soạn Kiêu binh nổi loạn, chúng ta nhận thấy tác phẩm sử dụng các tư liệu hết sức tỉ mỉ và cụ thể. Điều này giúp thấy rõ tính cách của từng nhân vật, địa chỉ của từng vụ việc, các phe phái với những âm mưu riêng. Cùng với đó là quá trình hình thành, phát triển và kết thúc sự kiện một cách rõ ràng, chân thật. Tất cả nhằm phác họa và cho thấy sự khủng hoảng của xã hội Việt Nam vào thời chúa Trịnh.
Giá trị nghệ thuật
- Bút pháp tả thực của tác giả với lối chép sử biên niên cho thấy rõ tình cảnh đất nước mục nát từ chính quyền trung ương.
- Câu chuyện hiện lên một cách sinh động nhờ sự kết hợp yếu tố tự sự và miêu tả.
- Các sự kiện được kể theo trình tự rành mạch, hợp lý, giúp câu chuyện rõ nét hơn.
- Biện pháp nghệ thuật so sánh, đối lập được vận dụng một cách linh hoạt.
- Nhân vật thể hiện rõ tính cách, suy nghĩ thông qua lời nói và hành động.
Soạn Kiêu binh nổi loạn - Cánh diều
Nội dung dưới đây sẽ soạn Kiêu binh nổi loạn chi tiết qua từng nội dung nhằm giúp học sinh hiểu rõ tác phẩm.
Soạn Kiêu binh nổi loạn: Phần Chuẩn bị
Câu 1 (Trang 35 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Khi đọc văn bản Kiêu binh nổi loạn, các em cần chú ý gì?
Gợi ý trả lời:
Nhân vật và sự kiện:
- Nhân vật: Ai là những nhân vật chính trong đoạn trích? Họ có vai trò gì? Tính cách của họ như thế nào?
- Sự kiện: Những sự kiện chính xảy ra trong đoạn trích là gì? Các sự kiện này có liên quan đến nhau như thế nào?
- Bối cảnh lịch sử: Đoạn trích diễn ra trong thời kỳ nào? Bối cảnh xã hội, chính trị lúc đó như thế nào?
Nội dung:
- Đề tài: Đoạn trích nói về vấn đề gì? Là cuộc nổi loạn của kiêu binh, nhưng đằng sau đó còn phản ánh những vấn đề xã hội nào?
- Chủ đề: Tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì qua đoạn trích? Đó có thể là sự phê phán chế độ phong kiến, sự bất công trong xã hội, hoặc sự đấu tranh của nhân dân.
Nghệ thuật:
- Ngôn ngữ: Ngôn ngữ của tác giả có đặc điểm gì? Có sử dụng những biện pháp tu từ nào để làm nổi bật ý nghĩa?
- Cách kể chuyện: Tác giả kể chuyện theo ngôi thứ mấy? Cách kể chuyện có gì đặc biệt?
Câu 2 (Trang 36 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Nội dung đoạn trích mang lại cho em những hiểu biết, suy nghĩ và tình cảm gì?
Gợi ý trả lời:
Hiểu biết:
- Về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của đất nước.
- Về cuộc sống của người dân dưới chế độ phong kiến.
- Về nguyên nhân dẫn đến các cuộc nổi loạn.
Suy nghĩ:
- Về sự bất công, tham nhũng của chế độ phong kiến.
- Về tinh thần đấu tranh của nhân dân.
- Về tầm quan trọng của việc học lịch sử.
Tình cảm:
- Cảm thông với những người dân khổ cực.
- Phẫn nộ trước những hành động tàn bạo.
- Ngưỡng mộ tinh thần đấu tranh chính nghĩa.
Soạn Kiêu binh nổi loạn: Phần đọc hiểu
Câu 1: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 36 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều) Người kể chuyện là ai?
Gợi ý trả lời:
Người kể chuyện là tác giả, sử dụng ngôi thứ ba.
Câu 2: (Trang 36 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều) Người kể chuyện nhận xét gì về đầu bếp, gia thần của Trịnh Tông?
Gợi ý trả lời:
Đầu bếp Dự Vũ được đánh giá là người có khả năng ăn nói rành mạch, cơ trí và là kẻ tinh khôn.
Câu 3: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 37 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều) Chú ý động cơ và thái độ của đầu bếp, thân quân.
Gợi ý trả lời:
- Ban đầu: Cách nói chuyện với giọng điệu thể hiện sự khiêm nhường, e sự có điều gì kinh động sẽ dẫn đến bị quả trách gây tội.
- Sau đó: Tỏ ra nghe lời vương tử và thực hiện theo mệnh lệnh được giao.
Câu 4: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 37 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều) Ai là người kể chuyện về nhân vật Bằng Vũ?
Gợi ý trả lời:
Người kể chuyện toàn tri là người kể về nhân vật Bằng Vũ.
Câu 5: (Trang 38 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Chú ý lời nói, thái độ và hành động của Quận Huy.
Trả lời:
- Lời nói: Thể hiện là người như biết trước có chuyện không lành với mình sẽ xảy ra (cái chết).
- Thái độ: Rất bình tĩnh, không hề sợ hãi, nao núng mà còn sẵn sàng “nói toạc ra ở trong triều”.
- Hành động: Đưa ra một tờ khải với nội dung tố cáo Quận Viêm đang âm mưu làm phản và xin hãy các quan hãy tra xét phân minh để trừng trị.
Câu 6: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 39 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Khí thế của kiêu binh được miêu tả như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Kiêu binh nghe thấy tiếng trống thì người nào cũng hăng hái nhảy nhót, cầm binh khí vào trong phủ với tình trạng xô lấn. Người nào không vào được thì reo hò, quát tháo long trời lở đất.
Câu 7: (Trang 39 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Chú ý hành động và thái độ của Quận Châu trước đám kiêu binh.
Gợi ý trả lời:
- Hành động: Mở cửa, lên voi cưỡi ra giữa sân phủ.
- Thái độ: Sợ hãi, run sợ.
Câu 8: (Trang 40 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Tình thế bất lực, thảm hại và bi đát của Quận Huy được miêu tả qua những chi tiết nào?
Gợi ý trả lời:
- Quận Huy giương cung định bắn nhưng cung bị đứt dây. Tiếp đến, vớ lấy súng để nạp đạn nhưng mồi lửa không cháy.
- Quân lính thừa dịp lôi viên quản tượng xuống đất bằng câu liêm rồi chém, voi bước lùi trở lại.
- Quân lính móc cổ Quận Huy bằng liêm xuống rồi đánh đấm túi bụi, giết chết tại chỗ.
Câu 9: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 40 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Những hình ảnh so sánh trong lời kể có tác dụng gì?
Gợi ý trả lời:
Tác dụng: Khắc phục rõ nét, sinh động hình ảnh thế tử được quân lính kiệu lên vai. Đồng thời, làm nổi bật sự phấn khởi, khí thế vui mừng khi phò thế tử Tông lên phủ đường.
Câu 10: (Trang 41 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Kiêu binh lộng hành bức ép chúa cũ, trả thù các đại thần như thế nào?
Gợi ý trả lời:
- Nhà cửa Quận Huy chỉ trong chốc lát đã bị phá tan tàng đến cả mảnh ngói cũng không còn.
- Các quan văn võ thuộc bè đảng của Quận Huy, Thị Huệ và những người tố giác vụ án năm Canh Tý cho đến các viên quan hầu mọi ngày có tính nghiệt ngã đều bị phá nhà hàng loạt. Các kiêu binh đều lùng bắt rồi đem giết.
Câu 11: (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 41 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Chi tiết nào cho thấy Trịnh Tông bất lực, không kiểm soát được kiêu binh?
Trả lời:
Chúa phải sai người dò xét trong kinh kì. Đến chỗ họ tụ họp một cách lén lút rồi bắt phứa một người dân ở gần đó đem chém để ra oai.
Soạn Kiêu binh nổi loạn: Phần Sau khi đọc
Câu 1 (Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Hãy nêu những sự kiện chính trong văn bản Kiêu binh nổi loạn và cho biết mâu thuẫn ở đây là gì?
Gợi ý trả lời:
- Kiêu binh cùng đề xuất kế sách của Bằng Vũ để bàn kế hoạch nổi loạn.
- Để giúp Bằng Vũ không bị giết trước mặt các quan, Quận Huy là người đứng ra đỡ lời cho Bằng Vũ.
- Kiêu binh nổi loạn đến nhà Quận Huy và giết chết Quận Huy.
- Kiêu binh lập thế tử Tông lên ngôi.
- Kiêu binh tìm kiếm và giết những người có liên quan đến Quận Huy và Thị Huệ.
Mâu thuẫn ở đây chính là việc chúa bỏ con cả, lập con út lên làm vua. Điều này khiến sự bất bình, căm ghét của thiên hạ lẫn quân lính.
Câu 2 (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Những chi tiết miêu tả hành động của đám kiêu binh. Em có nhận xét gì về những hành động ấy?
Gợi ý trả lời:
Kiêu binh tiến đến nhà Quận Huy: Nghe tiếng trống tức thì quân lính đều hăng hái nhảy nhót, cầm binh khí xô lấn, hò reo, quát tháo…
Kiêu binh xông vào nhà và giết Quận Huy: Dùng câu liêm lôi viên quan tượng xuống đất mà chém, vây kín dưới chân voi. Quân lính móc cổ Quận Huy kéo xuống bằng câu liêm, rồi đánh đấm túi bụi, giết chết ngay tại chỗ”.
Kiêu binh giết được Quận Huy và ăn mừng: Quân lính reo hò vui mừng như sấm, gào lên sung sướng, kiệu thế tử lên vai… Quân lính vỗ tay reo hò…
Khi đám kiêu binh giết những người liên quan đến Quận Huy: Xin chúa cho phá tất cả dinh cơ của Quận Huy, náo động cả kinh thành.
=> Những hành động ấy cho thấy kiêu binh rất một lòng với quyết tâm sắt đá muốn lật đổ bè phái của Quận Huy. Nhờ lực lượng đông đảo, khí thế mạnh mẽ mà có thể chiến thắng mọi kẻ thù.
Câu 3 (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Những chi tiết, hình ảnh nào cho thấy sự bất lực và thất bại của phe cánh Quận Huy?
Gợi ý trả lời:
- Quận Huy giương cung định bắn nhưng đứt dây. Tiếp đến, vớ lấy súng để nạp đạn nhưng không cháy mồi lửa.
- Quân lính thừa dịp lôi viên quản tượng xuống đất bằng câu liên rồi chém. Voi bước lùi trở lại.
- Voi không thể nhúc nhích mà chỉ đứng yên một chỗ.
- Quận Huy bị họ kéo xuống bằng cách dùng câu lương móc cổ rồi đánh đấm túi bụi, giết chết ngay tại chỗ.
Câu 4 (Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Cảnh Trịnh Tông lên ngôi có gì đặc biệt? Nhận xét về nghệ thuật miêu tả của tác giả.
Gợi ý trả lời:
Cảnh Trịnh Tông lên ngôi chúa:
+ Họ dùng tạm chiếc mâm vẫn bày cỗ lộc làm ghế, đặt thế tử ngồi lên. Chốc chốc họ lại nâng bổng chiếc mâm lên đầu mà đội, đầu mỏi lại hạ xuống vai rồi vai vai mỏi lại nâng lên đầu, cứ lên lên xuống xuống
+ Quân lính đặt chiếc sập gụ ở ngoài phủ đường, các quan đều dìu thế tử lên ngôi chúa. Cuộc mừng lễ xong rồi, các quan mới đem đạo sắc của nhà vua và tờ chi của thánh mẫu dụ ba quân về việc phò lập chú, tới dán ở cửa các. Những tờ ấy đều là tạm thời thảo ra, nhưng được gọi là mệnh lệnh định sẵn.
- Nghệ thuật miêu tả: Cách miêu tả chân thực, sinh động với hình ảnh so sánh rõ ràng. Điều này càng giúp người đọc hình dung được ngôi vị chỉ là do đám kiêu binh nổi loạn tạo ra, vị chúa được đưa lên ngôi thực chất là bù nhìn, có danh mà không có thực. Ngay cả những tờ giấy chỉ tạm thời thảo ra, không có giá trị nhưng lại được coi là mệnh lệnh định sẵn.
Câu 5 (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Hãy dẫn ra một số bình luận, đánh giá của người kể chuyện đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử trong văn bản. Theo em, quan điểm và thái độ của người kể chuyện có khách quan và đáng tin cậy không? Vì sao?
Gợi ý trả lời:
- Người kể chuyện với một số bình luận, đánh giá:
- Mọi người nhìn về kẻ mới nói với thái độ reo mừng hưởng ứng, thì ra đó là viên biện lại của đội Tiệp bảo tên là Bằng Vũ.
- Cứ thế lên lên xuống xuống y như người ta giỡn quả cầu hoặc rước pho tượng Phật.
- Người ta tranh nhau đến xem mặt chúa, đó là những kẻ chợ búa, buôn bán khiến sân phủ đông như họp chợ.
- Mặc dù đã giết chết anh em Quận Huy nhưng cơn giận của bọn quân lính vẫn chưa hả
Quan điểm và thái độ của người kể: Hoàn toàn khách quan và tin cậy. Bởi nhóm tác giả là những người chuyên viết sử nên các sự thật luôn được tôn trọng, ghi chép lại một cách khách quan. Tác giả là người hiểu rõ hành động, suy nghĩ của từng nhân vật.
Câu 6 (Soạn Kiêu binh nổi loạn Trang 42 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Người xưa từng nói về năm nguy cơ làm mất nước: “Một, trẻ không kính già; hai, trò không trọng thầy; ba, binh kiêu tướng thoái; bốn, tham nhũng tràn lan; năm, sĩ phu ngoảnh mặt.” (Lê Quý Đôn). Sau khi đọc đoạn trích Kiêu binh nổi loạn em suy nghĩ gì về ý kiến này?
Gợi ý trả lời:
Sau khi đọc “Kiêu binh nổi loạn”, ta thấy ý kiến của Lê Quý Đôn rất sâu sắc và đúng đắn. Khi trình chính chỉ vì tư lợi riêng mà chia bè phái, nội chiến xảy ra thì người dân vô tôi là chịu nhiều cực khổ nhất. Quận Huy dù biết trước kết cục nhưng vì tính tự kiêu mà không phòng bị, kết quả chịu cái chết bi thảm. Trong khi đó, Trịnh Tông dù được tôn lên làm vua nhưng chỉ có là bù nhìn. Một xã hội tham nhũng từ trên, binh kiêu tướng thoái, sĩ phu ngoảnh mặt thì chỉ khiến cho đất nước ngày càng suy vong, triều đại sụp đổ.
Bài tập liên hệ sau khi soạn Kiêu binh nổi loạn
Yêu cầu: Sau khi soạn Kiêu binh nổi loạn, em hãy vẽ sơ đồ tư duy tóm tắt tác phẩm.
Gợi ý trả lời:
Việc vẽ sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh tổng hợp và hệ thống lại kiến thức một cách trực quan và hiệu quả sau khi soạn Kiêu binh nổi loạn.
Mẫu 1:
Mẫu 2:
Đọc và soạn Kiêu binh nổi loạn giúp học sinh hiểu được sự thối nát của xã hội nước ta trong thời chúa Trịnh dẫn đến sự nổi loạn của đám kiêu binh. Từ đó, lập lên một ngôi vua bù nhìn và khiến đất nước ngày càng suy vong.
