Ý nghĩa của mâm cơm cúng giỗ
Phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt đã trở thành một nét văn hóa truyền từ đời này sang đời khác. Trong đó, cúng giỗ tổ tiên và người đã khuất trong gia đình, họ hàng là một phần không thể thiếu. Ngày giỗ là dịp để con cháu thể hiện lòng thương xót và tưởng nhớ đến người thân đã mất.
Vào ngày này, con cháu thường tụ họp, quây quần bên nhau, vừa là dịp quây quần đoàn tụ, vừa tưởng nhớ tới người đã khuất. Dù gia đình có điều kiện hay không, gia chủ đều chuẩn bị mâm cỗ lớn hoặc nhỏ, với các bước chuẩn bị cơ bản giống nhau.
Các mâm cơm cúng giỗ 3 miền Bắc - Trung - Nam có gì khác biệt?
Tùy theo tập quán từng địa phương, các mâm cúng cũng sẽ khác nhau ở việc lựa chọn các món chính - phụ, số lượng món và cách bài trí mâm cỗ. Bạn có thể tham khảo các mâm cơm cúng giỗ của 3 miền dưới đây.
Mâm cơm cúng giỗ miền Bắc
Ở miền Bắc, phong tục cúng giỗ yêu cầu sự chi tiết và tỉ mỉ. Mâm cơm cúng giỗ đặt trên bàn thờ sẽ chia làm ba vị trí, thường một món ăn sẽ được chia làm hai đĩa đặt hai bên. Một bát cơm trắng, một quả trứng luộc đã bóc vỏ và một chén muối được đặt cùng một vị trí. Ở giữa mâm thờ thường đặt một đĩa xôi, một đĩa gà và một chén rượu trắng. Các món ăn khác được xếp đều xung quanh.
Theo quan niệm tứ trụ, 4 mùa, 4 hướng, mâm cỗ miền Bắc thường được bày trí với các món tương ứng với 4 bát và 4 đĩa. Đối với gia đình đông thành viên, có thể tăng lên 6 hoặc 8 bát và đĩa. Đây cũng là điểm khác biệt nổi bật của mâm cơm cúng giỗ miền Bắc so với 2 miền còn lại. Thức ăn đong đầy biểu trưng cho sự no đủ và tôn kính với người thân đã khuất hoặc các bậc bề trên.
- Các món luộc: Thịt gà luộc, thịt heo luộc, trứng gà luộc,...
- Các món canh: Canh bí, canh măng,...
- Các món xôi: Xôi lạc, xôi gấc, xôi đỗ.
- Các món xào: Giá đỗ xào lòng gà, miến xào măng khô, mộc nhĩ,...
- Các món rau củ: Rau luộc, nộm, gỏi.
- Các món tráng miệng: Bánh ngọt hoặc các loại mứt.
Mâm cơm cúng giỗ miền Trung
Ở miền Trung, do ảnh hưởng của nền văn hóa cung đình Huế, đặc biệt với người Huế, mâm cơm cúng giỗ cần được chuẩn bị cầu kỳ và chu đáo hơn so với miền Bắc và miền Nam. Thực đơn mâm cơm tại miền Trung thường gồm các món như sau:
- Các món canh: Canh củ hầm thịt bò, canh khổ qua nhồi thịt, canh bún giò,…
- Các món luộc: Thịt gà luộc, thịt heo luộc,…
- Các món xào: Đậu cove xào, rau muống xào,…
- Các món chiên, nướng: Cá chiên, chả giò chiên, tôm chiên,...
Mâm cơm cúng giỗ miền Nam
Người Nam bộ có lối sống cởi mở và giản dị, nhiều nét đặc trưng văn hóa, phong tục địa phương khác với hai miền còn lại. Do đó, mâm cơm cúng giỗ của người miền Nam cũng đơn giản hơn so với mâm cơm cúng giỗ của người miền Bắc, miền Trung, không bị ràng buộc bởi nhiều quy tắc. Mâm cỗ miền Nam thường bao gồm món luộc, món xào, món hầm và món kho. Tùy theo điều kiện kinh tế, mâm cỗ có thể được chuẩn bị tươm tất và đầy đủ hơn.
- Các món kho: Thường chủ yếu là thịt heo, cá lóc kho nước dừa,...
- Các món xào: Củ cải xào, rau cải xào,…
- Món luộc: Ba chỉ luộc, thịt gà luộc,..
- Món hầm: Thịt heo hầm, xương hầm củ quả,...
Thực đơn mâm cơm cúng giỗ phổ biến ở 3 miền
Các mâm cơm cúng giỗ của mỗi miền lại khác nhau về thực đơn. Dưới đây là tổng hợp thực đơn phổ biến cho mâm cúng của 3 miền bạn có thể tham khảo:
Mâm cơm cúng miền Bắc
Gợi ý thực đơn 1 (gồm có 10 món, dành cho gia đình từ 4 - 6 người):
- Gà luộc
- Xôi gấc
- Cơm trắng
- Trứng luộc
- Giò
- Canh chân giò hầm măng khô
- Nem rán
- Tôm chiên
- Miến nấu xương heo, mộc nhĩ
- Lòng gà xào giá đỗ
Thực đơn 2 (bao gồm 12 món, dành cho gia đình có 6 - 8 người):
- Nộm thập cẩm
- Thịt heo luộc
- Xôi gấc
- Bánh chưng
- Giá đỗ xào lòng gà
- Thịt heo quay
- Giò đinh
- Tôm rang lá chanh
- Cơm trắng
- Trứng luộc
- Canh bí đỏ nấu xương
- Đỗ xào thịt
Thực đơn 3 (gồm 11 món, cho gia đình 4 – 6 người):
- Gà luộc
- Canh măng hầm xương heo
- Giò
- Dưa chuột non luộc
- Cá tẩm bột chiên
- Xôi lạc hoặc xôi ruốc
- Thịt lợn quay
- Canh khoai mỡ
- Thịt trâu xào cần tây
- Cơm trắng
- Trứng luộc
- Tôm tẩm bột chiên
Mâm cơm cúng miền Nam
Mâm cơm cúng của miền Nam thường sẽ xuất hiện các món đặc trưng như thịt kho hột vịt hay cá lóc kho.
Thực đơn 1:
- Cá lóc kho nước dừa hoặc thịt kho hột vịt
- Thịt ba chỉ luộc
- Canh măng hầm thịt heo
- Rau xào thập cẩm
- Tôm chiên
- Chả giò
- Các món xào mặn, xào chua
Thực đơn 2:
- Gà luộc
- Xôi vò
- Cánh gà sốt trứng muối
- Rau củ xào
- Sườn chua ngọt
- Bề bề rang muối
- Cá hấp xì dầu
- Ếch xào sả ớt
- Canh sườn khoai tây
Mâm cơm cúng miền Trung
Thực đơn mâm cúng ở miền Trung khá đa dạng, được trang trí cầu kỳ và bắt mắt đặc biệt là ở Huế.
Thực đơn gợi ý 1:
- Thịt vịt luộc
- Gà nướng
- Nộm gà rau răm, tiêu muối
- Thịt heo luộc xắt mỏng
- Rau sống
- Thịt heo quay
- Canh thịt nhồi khổ qua
- Nem chả
- Cá thu kho nước
- Tôm rang sả
- Đậu co ve xào
- Gỏi cà rốt
- Gà nấu lá é
Thực đơn gợi ý 2:
- Bánh mì
- Thịt bò nướng
- Gà luộc
- Tôm rim
- Canh củ hầm thịt
- Gà xào sả ớt
- Thịt heo kho đậu phụ
- Chả nam
- Bê nhúng giấm
- Thịt heo tẩm ướp nướng
- Nộm thịt bò, rau xà lách
- Khoai tây chiên
- Đậu trắng
- Su su xào
- Canh măng khô hầm
Hướng dẫn cách bày mâm cơm cúng giỗ
Mặc dù các vùng miền Bắc, Trung và Nam của Việt Nam có sự phong phú về văn hóa và phong tục, nhưng khi chuẩn bị mâm cơm cúng giỗ, tất cả đều thể hiện lòng thành kính và tôn trọng những giá trị truyền thống. Để có một bữa cơm cúng giỗ trang nghiêm và ý nghĩa, bạn hãy lưu ý những điểm sau:
- Lựa chọn bát đĩa đồng bộ: Để bàn thờ trở nên hài hòa và trang nhã, nên sử dụng bát đĩa, tô và các dụng cụ khác đồng bộ về màu sắc, hoa văn.
- Sắp xếp chén muối, chén gạo và nhang cúng: Đặt chén muối và chén gạo cùng với nơi cắm nhang trên bàn cúng. Đây là cách thể hiện lòng kính trọng đối với những nguyên liệu thiết yếu của cuộc sống.
- Bày các món chính ở trung tâm: Các món ăn quan trọng như canh, hầm và thịt nên được đặt ở trung tâm bàn cúng, còn các món phụ được xếp xung quanh.
- Phong cách bày cơm theo vùng miền: Ở miền Bắc, cơm thường được bới vào bát nhỏ, với 5 chén cơm và 5 đôi đũa. Trong khi miền Trung và miền Nam thường để cơm trong tô hoặc đĩa, bày 6 chén cơm và 6 đôi đũa.
- Đặt vàng mã (nếu có): Nếu sử dụng vàng mã, hãy đặt chúng lên một mâm nhỏ và đặt bên cạnh bàn cúng để tôn vinh tổ tiên và gia đình.
Một số lưu ý quan trọng khi chuẩn bị mâm cơm cúng giỗ
Khi chuẩn bị cho mâm cơm cúng giỗ, bạn cần lưu ý đến một số điều sau đây:
Đối với mâm cơm cúng giỗ
Có những quy tắc cơ bản trong nghi lễ cúng giỗ mà bạn cần tuân theo để thể hiện lòng thành kính, sự tôn trọng đối với tổ tiên và các vị thần linh:
- Trước khi cúng không được nếm thử món ăn.
- Tránh các món ăn có mùi tanh hoặc còn sống.
- Không thể thiếu cơm, gạo và muối.
- Sử dụng bộ bát đĩa riêng. Điều này thể hiện sự trang nghiêm và tôn trọng trong lễ cúng.
- Tuyệt đối không sử dụng đồ đóng hộp để làm đồ thờ cúng.
- Sử dụng trái cây thật, tránh trái cây giả để thể hiện sự tôn trọng ông bà tổ tiên, đồng thời giúp mâm cúng thêm tươi mới hơn.
Đối với mâm cỗ đãi khách
Khi chuẩn bị mâm cỗ đãi khách, bạn cần tuân theo một số nguyên tắc và lưu ý sau để đảm bảo sự tiếp đón trang trọng:
- Bày trí món ăn gọn gàng và sạch sẽ.
- Đầy đủ các món và dụng cụ ăn uống bát đĩa, thìa, đũa và giấy ăn.
- Chất lượng và vị trí đặt món ăn: Các món ăn được chế biến với chất lượng tốt và đảm bảo vừa miệng. Sắp xếp các món ăn một cách đa dạng và cân đối từ món chính đến món tráng miệng.
Những lưu ý này không chỉ làm cho mâm cúng giỗ thêm trang trọng và chỉnh chu mà còn thể hiện lòng hiếu thảo và sự tôn kính của con cháu đối với tổ tiên. Tuân thủ các nguyên tắc này cũng phản ánh việc gìn giữ và tiếp nối truyền thống văn hóa, tôn giáo trong gia đình.
Gợi ý các món tráng miệng phù hợp cho mâm cúng giỗ
Một phần không thể thiếu trong bất kỳ mâm cỗ đám giỗ nào chính là các món tráng miệng nhẹ nhàng, giúp kết thúc bữa tiệc một cách hoàn hảo. Bạn có thể tham khảo một số món tráng miệng sau đây để mâm cúng thêm đầy đủ hơn:
- Rau câu: Rau câu sơn thủy là món tráng miệng được yêu thích trong ngày giỗ, cả trẻ nhỏ lẫn người lớn đều ưa chuộng. Dù cách làm rau câu sơn thủy khá đơn giản nhưng món ăn này lại nổi bật với màu sắc đẹp mắt và vị ngọt thanh mát.
- Chè hạt sen: Chè hạt sen là một món tráng miệng thanh mát phổ biến trong thực đơn đám giỗ. Tùy thuộc vào sở thích và khẩu vị của từng người, hạt sen có thể được nấu cùng với nhiều nguyên liệu khác nhau như long nhãn, táo đỏ, khoai lang, nha đam,...
- Bánh flan: Bánh flan (hay còn gọi là bánh caramel) là món tráng miệng chế biến từ trứng, sữa, đường và phô mai. Bánh có lớp vỏ ngoài mềm mịn và căng bóng, được phủ một lớp caramel vàng nâu ở trên.
- Sữa chua nếp cẩm: Sữa chua nếp cẩm có kết cấu mềm mịn, kết hợp hương thơm đặc trưng của nếp cẩm với vị chua thanh mát từ sữa chua.
Các mâm cơm cúng giỗ không chỉ là món ăn mà còn là biểu tượng của lòng thành kính và biết ơn đối với tổ tiên. Chuẩn bị mâm cỗ một cách chu đáo sẽ thể hiện sự tôn trọng và lòng hiếu thảo với ông bà, tổ tiên. Hy vọng những chia sẻ từ VNtre sẽ giúp bạn tạo ra một mâm cỗ cúng giỗ đẹp mắt, đầy đủ và ý nghĩa.
