Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm Tác gia Nguyễn Trãi:
Trước khi đi sâu vào phần soạn bài Tác gia Nguyễn Trãi, hãy cùng tìm hiểu đôi nét về tác giả và tác phẩm nổi bật của Nguyễn Trãi:
Tác giả
Nguyễn Trãi là một anh hùng dân tộc xuất chúng, một tài năng hiếm có trong lịch sử nhưng cuộc đời ông cũng gắn liền với những bi kịch sâu sắc. Ông không chỉ là một danh nhân văn hóa mà còn là một nhà thơ, nhà văn vĩ đại, đóng góp to lớn vào sự phát triển của văn hóa và văn học dân tộc.
Về nội dung, tác phẩm: Nguyễn Trãi thể hiện hai nguồn cảm hứng lớn đó là lòng yêu nước và tinh thần nhân đạo. Thơ văn của ông phản ánh một lý tưởng cao đẹp: “Trừ độc, trừ tham, trừ bạo ngược – Có nhân, có trí, có anh hùng” (Bảo kính cảnh giới, bài 5), đồng thời cũng thể hiện tình yêu thương dân chúng, sự gắn bó sâu sắc với thiên nhiên và đất nước.
Về mặt nghệ thuật: Nguyễn Trãi đã đạt đến đỉnh cao của sự kết hợp giữa thể loại và ngôn ngữ. Ông là một nhà chính luận kiệt xuất, người mở ra dòng thơ Nôm và sáng tạo thể loại thất ngôn xen lục ngôn. Tinh thần dân tộc và tình yêu quê hương chính là nguồn cội tạo nên vẻ đẹp của ngôn ngữ trong thơ văn Nguyễn Trãi.
Tác phẩm
- Bình Ngô đại cáo:
Được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam, "Bình Ngô đại cáo" là một tác phẩm tiêu biểu cho tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi. Bài cáo khẳng định chủ quyền của đất nước, đồng thời tố cáo tội ác của quân xâm lược. Nguyễn Trãi đã sử dụng ngôn từ mạnh mẽ, hào hùng, thể hiện ý chí quật cường của dân tộc và niềm tự hào về truyền thống đấu tranh anh dũng.
- Quốc âm thi tập:
"Quốc âm thi tập" là tập thơ Nôm nổi tiếng của Nguyễn Trãi, phản ánh tình yêu quê hương đất nước, lòng thương dân và những trăn trở về cuộc đời. Bằng ngôn ngữ bình dị nhưng đầy sức gợi, Nguyễn Trãi đã vẽ nên bức tranh sinh động về cuộc sống của người dân lao động, đồng thời bày tỏ khát vọng hòa bình, no ấm.
Soạn bài Tác gia Nguyễn Trãi - Kết nối tri thức
Dưới đây là gợi ý chi tiết cho việc soạn bài Tác gia Nguyễn Trãi theo chương trình Kết nối tri thức, giúp học sinh tham khảo và trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa một cách đầy đủ và chính xác:
Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi: Phần Chuẩn bị đọc
Câu 1 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 6 SGK Ngữ văn lớp 10): Bạn hãy kể tên một số tác gia văn học trung đại Việt Nam có đóng góp quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữa nước của dân tộc.
Gợi ý trả lời:
Nhiều tác giả văn học trung đại Việt Nam đã để lại dấu ấn quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, như Lý Thái Tổ Lý Công Uẩn, Lý Thường Kiệt, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, và Lê Thánh Tông.
Câu 2 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 6 SGK Ngữ văn lớp 10): Hãy chia sẻ một vài thông tin về tác giả mà bạn ngưỡng mộ.
Gợi ý trả lời:
Nguyễn Trãi là một trong những danh nhân văn hóa vĩ đại nhất của Việt Nam, người mà tôi đặc biệt ngưỡng mộ. Ông sinh năm 1380 và mất năm 1442, là một nhà chính trị, nhà quân sự, và nhà thơ xuất sắc, đóng vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược và xây dựng triều đại Hậu Lê.
Nguyễn Trãi là người thấm nhuần tinh thần yêu nước và lòng nhân ái. Ông là tác giả của "Bình Ngô đại cáo" một áng văn chính luận bất hủ, được ví như bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc Việt Nam. Văn chương của Nguyễn Trãi thể hiện sâu sắc lòng yêu nước, tư tưởng nhân nghĩa và lòng thương dân. Ông cũng là người có đóng góp lớn trong việc sử dụng ngôn ngữ thuần Việt trong thơ ca, đặc biệt qua tác phẩm "Quốc âm thi tập".
Cuộc đời của Nguyễn Trãi cũng là một tấm gương sáng về sự kiên cường trước nghịch cảnh. Dù phải chịu nhiều oan khuất, đặc biệt là vụ án Lệ Chi Viên, ông vẫn để lại cho hậu thế những di sản tinh thần vô giá, thể hiện qua tư tưởng và tài năng vượt trội. Sự nghiệp của Nguyễn Trãi không chỉ có ý nghĩa lớn lao trong lịch sử mà còn là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ người Việt Nam về tinh thần yêu nước và lòng trung nghĩa.
Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi: Phần đọc hiểu
Câu 1 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 6 SGK Văn 10): Đánh giá vai trò của Nguyễn Trãi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.
Gợi ý trả lời:
- Khoảng năm 1423, Nguyễn Trãi tìm vào Lam Sơn, kết hợp với Lê Lợi và trình dâng Bình Ngô sách, một chiến lược quan trọng để chống lại giặc Minh.
- Nhờ sự tin tưởng của Lê Lợi, ông đã góp phần đặc biệt quan trọng trong cuộc kháng chiến, trở thành một trong những người không thể thiếu trong cuộc đấu tranh này.
- Sau khi giành chiến thắng, Lê Lợi lên ngôi và giao cho Nguyễn Trãi trọng trách viết Bình Ngô đại cáo.
→ Chiến thắng cuối cùng phần nào có được nhờ vào sự lãnh đạo sáng suốt của ông. Nguyễn Trãi được xem như “quân sư” hàng đầu, có vai trò quyết định dẫn đến thành công của cuộc kháng chiến.
Câu 2 ( Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 7 SGK Văn 10): Chú ý ý nghĩa cơ bản của tư tưởng nhân nghĩa trong thơ văn của Nguyễn Trãi.
Gợi ý trả lời:
- Nguyễn Trãi đã khéo léo hòa quyện tư tưởng nhân nghĩa của Nho giáo với những giá trị nhân văn sâu sắc nhất.
- Ông đặt trọng tâm vào lòng thương yêu nhân dân, với khát khao mang lại hòa bình và hạnh phúc cho mọi người.
- Tư tưởng nhân nghĩa trong thơ văn Nguyễn Trãi luôn tôn vinh giá trị con người, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc và sự trân trọng đối với nhân dân.
Câu 3 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 8 SGK Văn 10): Biểu hiện của tình yêu thiên nhiên và quan niệm về đời sống.
Gợi ý trả lời:
Tình yêu thiên nhiên:
- Nguyễn Trãi say mê vẻ đẹp của thiên nhiên, điều này được thể hiện rõ nét trong các tác phẩm thơ văn của ông, đặc biệt là qua tập thơ "Ức Trai" và "Quốc Âm."
- Ông đã ca ngợi những danh lam thắng cảnh tuyệt đẹp như Bạch Đằng, Vân Đồn, Côn Sơn,...
Quan niệm về đời sống:
- Thơ văn của Nguyễn Trãi phản ánh những suy ngẫm sâu sắc về cuộc sống, đặc biệt là nỗi thất vọng và cay đắng trước những bất công trong xã hội.
- Ông đề cao giá trị của cuộc sống, luôn kiên định với lý tưởng sống cao cả, đầy kiêu hãnh và dũng cảm.
Câu 4 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 9 SGK Văn 10): Đóng góp quan trọng của Nguyễn Trãi trong từng loại văn chính luận, thơ chữ Hán, và thơ chữ Nôm
Gợi ý trả lời:
- Văn chính luận:
Nguyễn Trãi đạt đến đỉnh cao với những tác phẩm văn chính luận mẫu mực. Ông kết hợp nhuần nhuyễn tư tưởng Nho giáo, sử dụng lập luận chặt chẽ cùng những bằng chứng xác đáng để gắn kết tác phẩm với tình hình thế sự. Với tài năng viết thư và soạn hịch xuất sắc, ông được coi là bậc thầy trong lĩnh vực này qua mọi thời đại.
- Thơ chữ Hán:
Sáng tác thơ chữ Hán của Nguyễn Trãi chủ yếu sử dụng thể thơ Đường luật, đạt đến độ tinh tế và điêu luyện với ngôn ngữ cô đọng. Nghệ thuật tả cảnh, tả tình trong thơ ông đạt mức tài hoa, để lại dấu ấn đậm nét trong nền văn học nước nhà.
- Thơ chữ Nôm:
Nguyễn Trãi đã nâng dòng thơ quốc âm thời trung đại lên tầm cao mới. Ông sáng tạo một thể thơ riêng, kết hợp câu lục ngôn trong bài thơ thất ngôn một cách đa dạng. Đồng thời, ông còn có ý thức sâu sắc trong việc Việt hóa đề tài và thi liệu văn học Trung Quốc, tạo nên những áng thơ độc đáo và giàu giá trị văn hóa.
Câu 5 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Vị trí của Nguyễn Trãi trong văn học trung đại Việt Nam.
Gợi ý trả lời:
Nguyễn Trãi là một nhân vật có vai trò đặc biệt trong văn học trung đại Việt Nam, góp phần quan trọng vào việc khôi phục và phát triển nền văn học Đại Việt sau những năm tháng đất nước chịu ách đô hộ của quân Minh.
Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi: Phần sau đọc hiểu
Câu 1 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Nhận xét sâu sắc về cuộc đời và con người Nguyễn Trãi dựa trên thông tin trong văn bản.
Gợi ý trả lời:
Về cuộc đời:
- Năm 1400, Nguyễn Trãi thi đỗ và bước vào con đường làm quan dưới triều Hồ. Đến năm 1423, ông gia nhập lực lượng Lam Sơn, cùng Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh, và sau đó tiếp tục cống hiến dưới triều đại nhà Lê.
- Năm 1437, ông xin rút lui về sống ẩn dật tại Côn Sơn. Tuy nhiên, đến năm 1440, vua Lê Thái Tông lại triệu ông ra làm quan. Đáng tiếc, ông bị gian thần vu oan và phải chịu án “tru di tam tộc” trong bi kịch đau lòng.
Về con người:
- Nguyễn Trãi là một người mang trong mình tấm lòng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân.
- Bên cạnh đó, ông còn là người tinh tế, lãng mạn, với tình yêu thiên nhiên sâu sắc, thể hiện qua những mô tả đẹp đẽ và gần gũi về thiên nhiên, mà vẫn không thiếu đi sự tráng lệ.
Câu 2 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Điều gì đã tạo nên giá trị đặc sắc trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi?
Gợi ý trả lời:
Giá trị độc đáo trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi đến từ việc ông tiếp thu và sáng tạo một cách tinh tế các nguyên lý nhân nghĩa của Nho giáo. Đối với ông, nhân nghĩa được đặt lên hàng đầu là lòng yêu nước, sự quan tâm và biết ơn đối với nhân dân. Chỉ sau đó mới là trung thành với triều đại và vua chúa.
Câu 3 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Nêu cảm nhận của bạn về tâm hồn Nguyễn Trãi qua những bài thơ viết về thiên nhiên.
Gợi ý trả lời:
Tâm hồn Nguyễn Trãi hiện lên rõ nét qua những bài thơ về thiên nhiên:
- Ông là người có tâm hồn nhạy cảm và lãng mạn, với một tình yêu sâu sắc đối với vẻ đẹp của thiên nhiên.
- Trong thơ văn của Nguyễn Trãi, thiên nhiên không chỉ là nguồn cảm hứng phong phú mà còn được thể hiện một cách đa dạng, vừa bình dị, gần gũi, vừa hùng vĩ và tráng lệ.
Câu 4 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Đọc những vần thơ Nguyễn Trãi viết về nỗi niềm thế sự, bạn hình dung như thế nào về con người tác giả?
Gợi ý trả lời:
Nhân cách của Nguyễn Trãi hiện lên rõ ràng qua những vần thơ thế sự:
- Ông là một người có tâm hồn nặng trĩu ưu tư về vận mệnh dân tộc và tình yêu đất nước, luôn bận tâm sâu sắc đến những vấn đề của xã hội.
- Khi viết về con người và thế thái, ngòi bút của ông không chỉ phản ánh sự nhạy cảm mà còn thể hiện nỗi buồn sâu lắng và sự thất vọng trước thực trạng xã hội.
→ Nguyễn Trãi là một nhân vật sâu sắc, đầy lòng yêu nước và sự quan tâm chân thành đến dân tộc.
Câu 5 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Văn chính luận của Nguyễn Trãi đã từng thể hiện sức tác động mạnh mẽ như thế nào? Những yếu tố nào đã làm nên sức mạnh đó?
Gợi ý trả lời:
Văn chính luận của Nguyễn Trãi để lại dấu ấn sâu đậm trong nền văn học Việt Nam, với sức thuyết phục mạnh mẽ và tầm ảnh hưởng rộng lớn.
Các yếu tố tạo nên sức mạnh đó bao gồm:
- Nguyễn Trãi khéo léo áp dụng các nguyên lý của Nho giáo và chân lý thực tiễn vào các luận điểm của mình, tạo nên những lập luận vững chắc và thuyết phục.
- Ông tinh tế điều chỉnh phong cách và nội dung theo từng đối tượng và bối cảnh cụ thể, kết hợp giữa lý lẽ sắc bén và dẫn chứng phong phú. Sự bố cục chặt chẽ, ngôn từ hàm súc, và việc sử dụng đa dạng các phong cách và giọng điệu truyền cảm đã làm cho văn chính luận của ông trở nên nổi bật và hiệu quả.
Câu 6 (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Hãy kể tên những tác phẩm văn học, nghệ thuật mà bạn biết nói về cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Nguyễn Trãi.
Gợi ý trả lời:
Những tác phẩm văn học và nghệ thuật nổi bật khắc họa cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Nguyễn Trãi bao gồm:
- Bộ "Lịch triều hiến chương loại chí" của Phan Huy Chú: Tác phẩm này nhấn mạnh sự kiên cường của Nguyễn Trãi trước những cám dỗ đầu hàng và quyết tâm giữ vững phẩm giá, không theo phục vụ cho nhà Minh.
- Sách "Nguyễn Trãi đánh giặc cứu nước" của Nguyễn Lương Bích: Tác phẩm này mô tả chi tiết về cuộc đời của Nguyễn Trãi trong bối cảnh nhà Hồ sụp đổ và những nỗ lực của ông trong công cuộc cứu nước.
- "Toàn Việt thi lục" của Lê Quý Đôn: Trong tác phẩm này, cuộc đời Nguyễn Trãi khi nhà Hồ mất nước cũng được ghi lại, đặc biệt là giai đoạn ông về ở ẩn, thể hiện sự sáng tạo và đóng góp của ông trong nền văn học.
- "Nguyễn Trãi toàn tập": Cuốn sách này tập hợp các bài thơ nổi bật của Nguyễn Trãi, phản ánh sự phong phú trong nội dung và nghệ thuật thơ của ông.
Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi: Phần kết nối đọc viết
Câu hỏi (Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi trang 10 SGK Văn 10): Sưu tầm một bài thơ chữ Hán hoặc chữ Nôm của Nguyễn Trãi và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) giới thiệu bài thơ đó.
Gợi ý trả lời:
Tự bén hơi xuân tốt lại thêm,
Đầy buồng lạ, màu thâu đêm.
Tình thư một bức phong còn kín,
Gió nơi đâu, gượng mở xem
(Ba tiêu – Cây chuối của Nguyễn Trãi)
Bài thơ Ba tiêu – Cây chuối của Nguyễn Trãi được viết bằng chữ Nôm, tuy ngắn gọn nhưng chứa đựng sự độc đáo và sáng tạo. Được sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt, bài thơ nằm trong tập thơ Quốc âm thi tập, một tác phẩm nổi tiếng của ông. Với chỉ bốn câu thơ đơn giản nhưng tinh tế, Nguyễn Trãi đã mở ra một góc nhìn mới mẻ về cây chuối, một hình ảnh quen thuộc trong đời sống.
Bài thơ khắc họa cây chuối trong mùa xuân khi khí hậu ấm áp và dễ chịu. Cây chuối, như bao loài cây khác, thêm phần tươi tốt trong mùa hoa nở. Những buồng chuối xanh mướt không chỉ đẹp mắt mà còn toát lên vẻ lôi cuốn cả ngày lẫn đêm. Những đọt chuối non, e ấp như một bức thư tình chưa mở, làm gợi sự tò mò của gió, như muốn chờ đợi đến lúc bức thư được hé lộ.
Qua bài thơ, Nguyễn Trãi không chỉ miêu tả cây chuối mà còn gửi gắm một thông điệp tình cảm sâu lắng. Bài thơ như một bức thư đầy tình yêu thiên nhiên, phản ánh sự tinh tế và cảm xúc chân thành của tác giả đối với thế giới xung quanh.
Soạn bài tác gia Nguyễn Trãi: Phần tham khảo mở rộng
Câu 1. Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của văn bản Tác giả Nguyễn Trãi?
Gợi ý trả lời:
- Giá trị nội dung:
Bài viết khắc họa sâu sắc tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi, làm nổi bật tài năng văn học và phẩm hạnh của ông. Qua đó, bài viết bày tỏ lòng ngưỡng mộ chân thành đối với những đóng góp to lớn của Nguyễn Trãi cho nền văn học và lịch sử dân tộc.
- Giá trị nghệ thuật:
Bằng cách sử dụng ngôn từ rõ ràng và dễ hiểu, cùng với lập luận sắc bén và dẫn chứng thuyết phục, bài viết không chỉ truyền tải thông tin một cách hiệu quả mà còn tạo ấn tượng mạnh mẽ về tác giả và sự nghiệp của ông.
Câu 2. Nội dung chính của văn bản Tác gia Nguyễn Trãi?
Gợi ý trả lời:
Bài viết khám phá sâu sắc cuộc đời, tiểu sử và sự nghiệp văn học của Nguyễn Trãi, đồng thời thể hiện sự tôn kính đối với tài năng và phẩm hạnh của ông.
Bài tập liên hệ
Yêu cầu: Viết đoạn văn ngắn phân tích cuộc đời và thơ văn Nguyễn Trãi có mối liên hệ như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Thơ văn của Nguyễn Trãi gắn liền một cách mật thiết với cuộc đời và vận mệnh dân tộc. Trong thời kỳ tham gia khởi nghĩa Lam Sơn, những tác phẩm của ông trở thành vũ khí sắc bén, góp phần quan trọng vào chiến thắng lịch sử trước quân Minh, thể hiện khát vọng giải phóng dân tộc và mong muốn xây dựng hòa bình bền vững cho cả hai nước Việt - Trung. Các sáng tác của ông không chỉ phản ánh từng bước đi của cuộc kháng chiến oai hùng, mà còn là lời khích lệ tinh thần và tấm gương tiêu biểu cho sự kiên cường. Những tác phẩm nổi bật như "Quân trung từ mệnh tập", "Đại cáo bình Ngô", và "Lam Sơn thực lục" là những dấu ấn sâu sắc trong hành trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc.
Trong giai đoạn xây dựng đất nước, thơ văn Nguyễn Trãi tiếp tục thể hiện những khát vọng lớn lao về một xã hội lý tưởng, nơi vua sáng, tôi hiền, người dân ấm no, đất nước phồn vinh. Các tác phẩm như "Ức Trai thi tập", "Quốc âm thi tập", và những bài chiếu, sớ mang tầm vóc của ông đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của một nền văn hóa và văn học mới. Những tác phẩm như "Văn bia Vĩnh Lăng", "Dư địa chí", và "Chuyện cũ về cụ Băng Hồ" càng làm sáng tỏ hơn vai trò và tầm ảnh hưởng của ông trong việc xây dựng một nền văn hóa dân tộc độc đáo và mạnh mẽ.
Nguyễn Trãi là một trong những nhân vật kiệt xuất của lịch sử và văn học Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của ông để lại cho chúng ta những bài học quý báu về lòng yêu nước, tinh thần nhân nghĩa và sự cống hiến không ngừng nghỉ cho dân tộc. Việc soạn bài về tác gia Nguyễn Trãi không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về những giá trị tư tưởng và nghệ thuật trong tác phẩm của ông mà còn góp phần nuôi dưỡng tình yêu và niềm tự hào về văn hóa dân tộc.