Đôi nét về tác giả, tác phẩm Câu cá mùa thu
Trước khi bắt tay vào phân tích Câu cá mùa thu, bạn cần tìm hiểu khái quát về tác giả cũng như bố cục, nội dung chính mà tác phẩm muốn truyền tải.
Tác giả
Nguyễn Khuyến (1835-1909) sinh ra và lớn lên tại quê nội ông là làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Ông tuy thi đỗ chức vị cao nhưng chỉ làm quan hơn mười năm. Sau đó, ông lui về quê nhà dạy học và sống cuộc đời thanh bạch.
Nguyễn Khuyến là người học rộng, hiểu nhiều, cốt cách thanh cao và giàu lòng yêu nước, thương dân. Ông từng bày tỏ thái độ chống đối kiên quyết với chính quyền thực dân Pháp.
Về sự nghiệp văn học, các sáng tác của ông để lại còn khoảng hơn 800 bài thơ, câu đối, văn viết bằng cả chữ Hán và chữ Nôm. Nội dung chủ yếu viết về làng quê, thơ trào phúng.
Tác phẩm
Tác phẩm Câu cá mùa thu nằm trong bộ chùm ba bài thơ về thu của Nguyễn Khuyến: Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh. Những sáng tác này được viết trong thời gian ông về ở ẩn tại quê nhà. Khi phân tích Câu cá mùa thu chi tiết, bạn có thể chia bố cục bài thơ theo hai cách:
- Cách 1:
- Hai câu đề: Miêu tả bức tranh mùa thu.
- Hai câu thực: Những chuyển động nhẹ nhàng của trời thu.
- Hai câu luận: Bầu trời và khung cảnh miền quê.
- Hai câu kết: Tâm trạng và nỗi niềm của tác giả.
- Cách 2:
- Phần 1 (6 câu thơ đầu): Miêu tả khung cảnh mùa thu tại vùng quê Bắc Bộ.
- Phần 2 (2 câu thơ cuối): Tình cảm con người trước cảnh thu.
Tóm tắt nội dung
Bài thơ Câu cá mùa thu được viết khi Nguyễn Khuyến đang trong thời gian ở ẩn tại quê nhà. Khi phân tích Câu cá mùa thu, chúng ta có thể thấy mùa thu của làng quê Bắc Bộ hiện lên với cái se lạnh của gió, trong sự tĩnh lặng của cảnh vật. Thông qua bức tranh thu đẹp dịu dàng, tác giả muốn thể hiện tình yêu với quê hương, đất nước, gia đình, bạn bè. Bên cạnh đó, ông còn dùng ngòi bút của mình để phản ánh cuộc sống của những người thuần hậu, chất phát, cơ cực.
Sơ đồ tư duy Câu cá mùa thu
Sơ đồ tư duy với những ý chính chắt lọc từ văn bản sẽ là công cụ hữu hiệu giúp người học tiến hành phân tích Câu cá mùa thu chi tiết, chính xác nhất.
Mẫu 1:
Mẫu 2:
Dàn ý phân tích Câu cá mùa thu
Mở bài:
- Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Khuyến: Tác giả chịu ảnh hưởng sâu sắc của đạo Nho, sáng tác thường hướng về người quân tử, giáo dục đạo đức con người. Vì thấy thực tại xã hội rối ren, ông lui về ở ẩn và sáng tác các tác phẩm thể hiện tâm hồn hòa hợp cùng thiên nhiên thanh tịnh.
- Giới thiệu bài thơ Câu cá mùa thu: Là một bài nằm chùm ba bài thơ thu được sáng tác trong thời gian tác giả ở ẩn.
Thân bài:
Tiến hành phân tích Câu cá mùa thu dựa trên từng cặp mỗi hai câu thơ.
1. Hai câu đề: Mùa thu gợi ra từ hai hình ảnh vừa hài hòa vừa đối lập: “ao thu”, “chiếc thuyền câu” bé tẻo teo.
- Mùa thu dịu nhẹ, thanh sơ với màu sắc “trong veo”.
- Cách gieo vần “eo” trong “chiếc thuyền câu bé tẻo teo” rất giàu sức biểu hiện.
=> Từ ao thu, tác giả nhìn ra mặt ao và không gian xung quanh đậm chất đặc trưng của vùng quê của đồng bằng Bắc Bộ. Từ đó, ông bộc lộ sự rung cảm của tâm hồn trước cảnh đẹp mùa thu, của tiết trời thu sao mà yên tĩnh lạ thường.
2. Hai câu thực: Mùa thu trữ tình tiếp tục hiện lên rõ nét.
- Sóng biếc: Hai từ vừa có khả năng gợi hình lại có thể gợi được màu sắc. Làn sóng dịu nhẹ, mát mẻ, có chăng chính là sự phản chiếu màu trời thu trong vắt.
- Lá vàng trước gió: Đây chính là màu sắc, hình ảnh quen thuộc của mùa thu Việt Nam.
- Sự chuyển động:
+ "Hơi gợn tí": Đây là chuyển động rất nhẹ, chứng tỏ tác giả rất chăm chú quan sát.
+ “Khẽ đưa vèo”: Cảm động rất khẽ khàng chứng tỏ khả năng cảm nhận tinh tế của tác giả.
=> Nét đặc sắc riêng của mùa thu nơi làng quê đã được gợi lên từ những hình ảnh hết sức bình dị, đó cũng chính là “cái hồn dân dã”.
3. Hai câu luận: Tác giả mô tả cảnh thu đẹp bình dị, tĩnh lặng nhưng lại man mác buồn.
Không gian bức tranh mùa thu tiếp tục được mở rộng cả về chiều cao lẫn chiều sâu với:
- Tầng mây lơ lửng: Gợi cảm giác quen thuộc, gần gũi, nhẹ nhàng, yên bình và tĩnh lặng.
- Trời xanh ngắt: Sắc xanh của mùa thu lại tiếp tục xuất hiện nhưng không phải xanh dịu nhẹ, mát mẻ mà một màu xanh bao phủ trên diện rộng. Tác giả ở đây muốn nhấn mạnh đặc trưng của mùa thu.
- Hình ảnh quen thuộc: Làng quê với “ngõ trúc quanh co”.
- Khách vắng teo: Gieo vần “eo” gợi liên tưởng đến sự thanh vắng, yên ả, tĩnh lặng.
=> Không gian mùa thu của làng quê Việt Nam được mở rộng lên cao rồi hướng trực tiếp vào chiều sâu, mang đến một bức tranh thanh vắng, tĩnh lặng.
4. Hai câu kết:
- Hình ảnh con người trong tư thế “Tựa gối buông cần” xuất hiện trong không gian tĩnh lặng của bức tranh thu:
- “Buông”: Trạng thái thả lỏng để giải trí, ngắm khung cảnh mùa thu.
- “Lâu chẳng được”: Không câu được cá.
=> Câu cá ở đây như một thú vui giúp tâm hồn được thư thái. Đây cũng là giờ phút con người được hòa hợp cùng thiên nhiên.
- Toàn bài thơ mang vẻ đẹp tĩnh lặng đến câu cuối mới xuất hiện tiếng động:
+ Tiếng cá “đớp động dưới chân bèo”: Thể hiện sự quan sát chăm chú của nhà thơ trong không gian yên tĩnh. Đây là nghệ thuật “lấy động tả tĩnh” rất tài tình.
=> Tiếng động rất khẽ, rất nhẹ xuất hiện trong không gian rộng lớn càng làm tăng thêm vẻ tĩnh lặng, thanh vắng. Ở đây, con người câu cá nhưng thực chất không hẳn là vật. Sự tĩnh lặng của cảnh vật khiến người cảm nhận nỗi cô đơn, quạnh hiu trong tầm hồn. Đây cũng chính là nỗi lòng nhà thơ. Ông đau buồn cho tình cảnh nước nhà đang đứng trước hiện thực đầy đau thương.
Kết bài:
- Khẳng định lại những nét tiêu biểu về nội dung, nghệ thuật của bài thơ.
- Bài thơ mang đến cho đọc giả những cảm nhận sâu lắng về bức tranh thu và tâm hồn yêu nước kín đáo, tha thiết.
Gợi ý mẫu phân tích Câu cá mùa thu chi tiết và hay
Câu cá mùa thu nằm trong chùm thơ thu gồm ba bài nổi tiếng Nhất về thơ Nôm của Nguyễn Khuyến. Bài thơ nói lên nét đẹp trời thu nơi làng quê xưa đẹp thanh bình, tĩnh lặng. Thông qua đó, tác phẩm nói lên nỗi cô đơn, tâm trạng buồn bã của một nhà Nho nặng tình yêu quê hương, đất nước.
Trên mặt ao thu còn có một chiếc thuyền câu bé tẻo teo. Cách dùng từ láy “tẻo teo” gợi lên sự cô đơn, nhỏ bé của chiếc thuyền câu. Âm điệu của vần thơ khiến người đọc cảm nhận được sự hun hút của cạnh vật. Nét thu ở đây hiện lên đẹp một cách êm đềm.
Tiếp đến hai câu thực: "Sóng nước theo làn hơi gợn tí/ Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo" dùng để mô tả không gian hai chiều. Màu sắc trong bức tranh này rất hòa hợp, có sóng biếc, có lá vàng. Không gian yên tĩnh đến mức gió thổi nhẹ cũng đủ làm chiếc lá thu vàng khẽ đưa vèo, cho làn sóng biếc lăn tăn từng làn hơi gợn tí. Phép đối tài tình đã làm nổi bật nét thu, tô đậm những gì mắt thấy, tai nghe.
Đi vào phân tích Câu cá mùa thu chi tiết hơn, chúng ta bắt đầu cảm nhận được bức tranh thu được mở rộng dần qua hai câu thơ: “Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt/Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”. Bầu trời thu hiện lên xanh ngắt, thăm thẳm, bao la rộng lớn. Áng mây, tầng mây nhè nhẹ hờ hững trôi một cách êm đềm, tĩnh lặng và nhẹ nhàng. “Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”. Cách dùng từ “vắng teo” ở đây thể hiện sự vô cùng tĩnh lặng, không một tiếng động nhỏ nào ở tại “ngõ trúc” - khung cảnh đặc trưng của làng quê Việt. Đây cũng là hàm ý diễn tả sự cô đơn, trống vắng trong lòng nhà thơ trước cảnh vật yên tĩnh.
Đến hai câu kết bài, trong bức tranh mùa thu tĩnh lặng ấy mới xuất hiện bóng dáng con người: “Tựa gối ôm cần lâu chẳng được - Cá đâu đớp động dưới chân bèo”. Khi phân tích Câu cá mùa thu chi tiết, chúng ta thấy sáu câu đầu bài chỉ toàn dùng để miêu tả cảnh vật trong mùa thu: Ao thu, sóng biếc, lá vàng, ngõ trúc, tầng mây,... Mãi đến đây, hình ảnh bài thơ mới có sự thay đổi khi xuất hiện người câu cá trong tư thế nhàn rỗi “tựa gối ôm cần” và đã chờ đợi “lâu chẳng được”.
Có thể thấy, Câu cá mùa thu là một bài thơ thu tả cảnh ngụ tình tuyệt bút. Qua đó, cảnh sắc thiên nhiên khi đất trời vào thu đã hiện lên một cách sắc nét. Mùa thu làng quê hiện lên đẹp êm đềm, tĩnh lặng và có gì đó man mác buồn. Cái buồn này cũng chính là tâm hồn của thi sĩ, ông buồn và lo lắng cho đại cuộc nước nhà.
Giá trị nội dung và nghệ thuật rút ra được khi phân tích Câu cá mùa thu
Sau khi phân tích Câu cá mùa thu, người học có thể rút ra được những giá trị nội dung và thủ pháp nghệ thuật tài tình của tác giả.
Về giá trị nội dung
Thông qua những hình ảnh giàu sức gợi hình, bài thơ thể hiện sự cảm nhận đầy tinh tế của Nguyễn Khuyến trước cảnh sắc mùa thu của làng quê Bắc Bộ. Thông qua đó, ông bộc lộ tình yêu quê hương, đất nước cũng như tâm trạng buồn bã, lo âu cho nước nhà.
Về giá trị nghệ thuật
- Sử dụng bút pháp thủy mặc (dùng đường nét chấm phá) tài tình để phác họa bức tranh phong cảnh mùa thu gợi hình.
- Sử dụng nghệ thuật đối tài tình.
- Nghệ thuật lấy động tả tĩnh của thơ cổ phương Đông được tác giả vận dụng nhuần nhuyễn.
- Cách gieo vần “eo” và sử dụng nhiều cặp từ láy tài tình để gợi lên bức tranh thiên nhiên tĩnh mặc cùng tâm trạng cô quạnh của nhà thơ.
Bài phân tích Câu cá mùa thu sẽ giúp người học cảm nhận sâu sắc bức tranh mùa thu được Nguyễn Khuyến lột tả tài tình. Bên cạnh đó, bạn cũng sẽ đồng cảm với nỗi cô đơn, sự trăn trở của một thi sĩ nhà Nho nặng lòng vì dân, vì nước.