1. Họ nghĩa là gì?
Khi nhắc đến từ họ có thể hiểu theo hai hướng khác nhau. Hướng đầu tiên họ có thể là một phần trong cấu trúc họ tên đầy đủ. Tùy từng quốc gia, vị trí mà phần họ và tên sẽ có sự thay đổi khác nhau. Tại Việt Nam, phần họ sẽ đặt ở trước, sau đó là phần tên đệm và tên chính. Ví dụ: Trần Thị Anh Thư, Nguyễn Văn Mạnh, Đào Lê Phương Anh….
Ngoài ra, từ họ còn được hiểu theo một ý nghĩa nữa đó là dòng họ. Dòng họ là từ ngữ được dùng để chỉ những người cùng nguồn gốc, có cùng “vị thủy tổ” và cùng tổ tiên. So với họ tên thì từ dòng họ mang ý nghĩa lớn hơn rất nhiều. Sẽ có những dòng họ lớn, phổ biến với dân số đông. Ngược lại cũng có những họ ít nhất ở Việt Nam nhưng lại mang nét đặc trưng thú vị.
2. Những thông tin thú vị về họ người Việt
Việt Nam là một đất nước có bản sắc văn hóa dân tộc đa dạng. Do đó họ người Việt cũng là một bảng màu sắc đa dạng và phong phú. Sự đa dạng đó là kết quả của cuộc giao thoa văn hóa trên lãnh thổ Việt Nam. Nhờ vị trí địa lý đắc địa, nằm ở khu vực Đông Nam Á, chịu sự ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa nên họ người Việt phần nào chịu ảnh hưởng từ họ người Trung.
Họ người Việt Nam bao gồm họ của người Kinh và họ của người dân tộc thiểu số sinh sống tại lãnh thổ Việt Nam. Hầu hết, các dòng họ lớn ở nước ta đều gắn liền với một triều đại lịch sử như dòng họ Nguyễn, Trần, Lê đều là những triều đại phong kiến lớn, giữ vị trí thống trị hàng trăm năm.
Ngoài các họ phổ biến, ở Việt Nam có rất nhiều họ hiếm, thế nhưng tỷ lệ dân số mang họ này lại rất ít chỉ chiếm từ 0,01% - 0,05%. Những họ ít nhất ở Việt Nam mang theo những giá trị văn hóa đặc biệt, tạo nên một nét truyền thống quý báu của dân tộc ta.
3. Việt Nam có bao nhiêu họ?
Theo thống kê mới nhất từ cuốn “Họ và tên người Việt Nam” của PGS. TS Lê Trung Hoa, ghi nhận 1020 họ trên lãnh thổ Việt Nam. Sau đó, các chuyên gia đã nghiên cứu và phát hiện thêm 3 họ nữa. Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, nước ta có tổng cộng 1023 họ.
Trong đó họ người Kinh có khoảng 300 họ, còn lại là họ hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc và họ của dân tộc thiểu số ít người. Riêng 14 họ phổ biến tại Việt Nam như Nguyễn, Trần, Lê, Phạm, Hoàng, Võ, Phan,... đã chiếm tới 90% dân số, còn những họ ít nhất ở Việt Nam chiếm 10% còn lại.
4. Những dòng họ lớn ở Việt Nam
Trước khi tìm hiểu thông tin về những họ ít nhất ở Việt Nam, hãy điểm qua các dòng họ lớn ở nước ta, có thể chính bạn cũng nằm trong danh sách những họ này.
Hiện nay, có 14 dòng họ lớn chiếm 90% dân số là:
- Họ Nguyễn chiếm 38,4% dân số tương đương 37 triệu người xếp ở vị trí thứ nhất.
- Họ Trần chiếm 12,1% dân số tương đương 11,8 triệu người đứng ở vị trí thứ hai.
- Họ Lê chiếm 9,5% dân số tương đương 9,3 triệu người ở vị trí thứ ba.
- Họ Phạm chiếm 5,9% dân số tương đương 6 triệu người.
- Họ Hoàng/ Huỳnh chiếm 5,1% dân số tương đương 5 triệu người.
- Họ Phan chiếm 4,5% dân số tương đương 4,4 triệu người.
- Họ Võ/ Vũ chiếm 3,9% dân số tương đương 3,8 triệu người.
- Họ Đặng chiếm 2,1% dân số tương đương 2 triệu người.
- Họ Bùi chiếm 2% dân số tương đương 1,9 triệu người.
- Họ Đỗ chiếm 1,4 % dân số xấp xỉ 1,4 triệu người.
- Họ Hồ chiếm 1,3% dân số xấp xỉ 1,3 triệu người.
- Họ Ngô chiếm 1,3% dân số xấp xỉ 1,3 triệu người.
- Họ Dương chiếm 1% dân số xấp xỉ 1 triệu người.
- Họ Lý chiếm 0,5% dân số xấp xỉ năm trăm nghìn người.
5. Những họ ít nhất ở Việt Nam
Tìm hiểu những họ ít nhất ở Việt Nam là một cách để hiểu hơn về sự đa dạng dân tộc, văn hóa ở đất nước ta. Dưới đây là danh sách những họ ít nhất ở Việt Nam.
5.1. Họ Bàn
Họ Bàn là một họ ít phổ biến. Người họ Bàn chủ yếu là người Dao, người Kinh và Khmer Nam Bộ. Một số người nổi tiếng họ Bàn có thể biết là nhà thơ Bàn Tài Đoàn- ông là nhà thơ, người dân tộc Dao Tiền ở Cao Bằng.
5.2. Họ Cái
Họ Cái ở Việt Nam là họ của người Kinh và người Việt gốc Hoa. Họ Cái sinh sống khắp mọi miền nước ta nhưng tập trung nhiều ở khu vực miền Trung và Nam Bộ: Quảng Trị, Quảng Bình, Huế, Bình Định, Kiên Giang, Đồng Nai và các tỉnh miền Tây Nam Bộ.
5.3. Họ Diệp
Họ Diệp là họ của những người thuộc vùng văn hóa Á Đông. Họ này có mặt ở Trung Quốc, Đài Loan, Triều Tiên và cả Việt Nam. Ở nước ta, họ Diệp chủ yếu ở các cộng đồng người Việt gốc hoa và người Sán Dìu. Một số người họ Diệp nổi tiếng là nhà giáo - nhà quốc ngữ học Diệp Văn Cương, họa sĩ - nhà điêu khắc Diệp Minh Châu, nhạc sĩ Diệp Minh Tuyền.
5.4. Họ Ngũ
Nhắc đến những họ ít nhất ở Việt Nam có thể nhắc đến họ Ngũ. Họ Ngũ là họ của người châu Á. Họ này xuất hiện ở Trung Quốc và Triều Tiên. Ở Việt Nam hiện nay có một số dòng tộc thuộc họ Ngũ sinh sống chủ yếu ở vùng Diễn Châu, Thanh Chương, Nam Đàn thuộc tỉnh Nghệ An.
5.5. Họ Nông
Họ Nông có mặt ở cả Trung Quốc và cả Việt Nam. Ở nước ta người mang họ Nông đa số đều là dân tộc Tày. Một số người nổi tiếng mang họ Nông là Tổng Bí Thư Nông Đức Mạnh, anh hùng Kim Đồng, tên thật là Nông Văn Dền, hoa hậu Nông Thúy Hằng.
5.6. Họ Vi
Họ Vi cũng là một trong những họ ít nhất Việt Nam. Họ Vi là một họ thuộc vùng Châu Á, có mặt ở Việt Nam, Trung Quốc và cả Triều Tiên. Người họ Vi ở Việt Nam sống chủ yếu phía Bắc: Lạng Sơn, Yên Bái, Bắc Kạn và một chi nhánh ở Thái Bình, Quảng Ngãi, An Giang.
5.7. Họ Uông
Dòng họ Uông có mặt tại Việt Nam từ thế kỷ XV. Hiện tại Họ Uông có 6 chi nhánh chính là Uông Chu, Uông Ngọc, Uông Văn, Uông Sỹ, Uông Đình, Uông Nhật. Các nhánh Uông Đình, Uông Chu, Uông Nhật có mặt chủ yếu ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình. Một số lượng ít hơn tập trung ở Thanh Hóa là nhánh Uông Ngọc. Còn nhánh Uông Văn xuất hiện tại các tỉnh phía Nam. Một nhánh họ Uông nữa là Uông Sỹ ở Thái Thụy, Thái Bình.
5.8. Họ Trà
Họ Trà là một họ rất hiếm có ở Việt Nam. Dòng họ này thường có mặt tại vùng Đồng Dương (Quảng Nam) với người Chăm mang họ Trà là chủ yếu. Hiện nay, số lượng người mang họ Trà rất hiếm, chưa đến 300 người so với hàng nghìn người ở thế kỷ XXI.
5.9. Họ Lều
Họ Lều cũng là một trong những họ ít nhất ở Việt Nam. Gia phả họ Lều ghi nhận rằng, khi nhà Mạc sụp đổ, con cháu phải thay tên đổi họ để tránh bị thanh trừng. Người họ Mạc đã chuyển thành nhiều họ mới trong đó có họ Lều. Hiện nay, họ Lều sinh sống chủ yếu ở Hải Phòng, Hải Dương, Thái Bình.
5.10. Họ Chiêm
Họ Chiêm là dòng họ gốc Hoa, sinh sống chủ yếu tại vùng Thuận An, Bình Dương. Ước tính có khoảng 100 gia đình có họ Chiêm.
Trên thực tế ở nước ta còn rất nhiều họ hiếm khác có thể kể đến như họ Bua, họ Bế, họ Ca, Họ Chẩu, Họ Lự, Họ Khằm,... Đây đều là những họ của người Thái. Đối với người Khmer Nam Bộ sẽ có các họ như họ Thạch, họ Sơn, họ Liêng.
Những họ ít nhất ở Việt Nam vừa là cách để phân biệt cá nhân vừa là biểu tượng cho sự độc đáo, mới lạ và đa dạng của văn hóa Việt Nam.
6. Sự phân bổ các họ tại Việt Nam như thế nào?
Đất nước ta với sự đa dạng các dân tộc, tạo nên bức tranh dòng họ muôn màu sắc. Ở thì hiện tại, các họ này được phân bổ chủ yếu theo nguồn gốc dân tộc và diễn biến lịch sử.
Các họ của người Kinh, người Việt gốc Hoa được hình thành và trải qua quá trình Hán hóa mạnh mẽ từ đầu Công nguyên. Trong giai đoạn Bắc thuộc và các thời kỳ sau này, các dòng họ được phân bố trên toàn quốc và là biểu tượng của sự hòa nhập văn hóa.
Khu vực miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ, tập trung chủ yếu họ người Tày, người Thái. Đây cũng là nơi có sự kết hợp giữa giá trị truyền thống với những ảnh hưởng ngoại lai hòa quyện.
Khu vực Tây Nguyên là nơi phân bố của các họ người dân tộc thiểu số như Ê Đê, Ba Na, Gia Rai. Đây là miền đất đa sắc màu, đa văn hóa, điều này được thể hiện qua những họ tên độc đáo.
Người Chăm sinh sống ở khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Họ của người Chăm như Bá, Đằng, Mã, Châu…trở thành một nét văn hóa không thể thiếu tại nơi đây.
Họ của người Khmer như U, Khan, Khum phần lớn có mặt ở miền Nam nước ta, là phản ánh sống động về sự đa dạng và tương tác giữa các cộng đồng dân tộc. Còn một số họ ít nhất ở Việt Nam cũng được phân bố đều trên cả nước, mỗi vùng lại có một số họ hiếm khác nhau.
7. Tại sao những họ ít nhất ở Việt Nam vẫn được ghi trong danh sách?
Trên thực tế, ở nước ta tồn tại một số họ rất hiếm, chỉ khoảng vài trăm người mang họ này. Tuy nhiên, lịch sử vẫn ghi chép cẩn thận những dòng họ ít nhất ở Việt Nam bởi dù cực kỳ hiếm nhưng đó đều là những họ đặc biệt và độc đáo của dân tộc ta. Những họ hiếm thường có nguồn gốc từ Trung Hoa, việc ghi lại danh sách các họ này là một cách để lưu giữ truyền thống văn hóa tốt đẹp và sự giao thoa của hai quốc gia.
Tìm hiểu văn hóa lịch sử Việt Nam nói chung và những họ ít nhất ở Việt Nam, ta biết thêm về nhiều giá trị tinh hoa của đất nước. Sự đa dạng của các dòng họ, góp phần tạo nên bức tranh muôn màu muôn vẻ của dân tộc, thấy được tiến trình phát triển của cả một quốc gia từ ngàn đời nay.
